Krize uzdrmale sve meridijane - po čemu ćemo pamtiti godinu na izmaku

Sukob je odnio hiljade života vojnika i civila i doveo do najveće izbjegličke krize u Evropi od Drugog svjetskog rata.

Poslije deset mjeseci rata Rusija kontroliše dijelove četiri oblasti na istoku i jugu Ukrajine, čiju je aneksiju proglasila 30. septembra.

Ruske snage posljednjih mjeseci razaraju energetsku infrastrukturu širom Ukrajine, zbog čega su milioni ljudi ostali bez struje i grijanja uoči zime, dok Zapad neprestano oružjem snabdijeva Kijev i produžava sukob.

Na međunarodnom planu, posljedica invazije je apliciranje Švedske i Finske za ulazak u NATO, poslije višedecenijske vojne neutralnosti, i davanje Ukrajini, Moldaviji i BiH statusa kandidata za članstvo u EU po ubrzanoj proceduri. Rat je takođe ugrozio globalno snabdijevanje hranom zbog ruske blokade izvoza žitarica iz ukrajinskih luka. Invazija je dovela i do izolacije Rusije, koja je na meti sve oštrijih sankcija Zapada, a isključena je i sa međunarodnih sportskih takmičenja.

Energetska kriza i rast inflacije

Globalna energetska kriza eskalirala je poslije napada Rusije na Ukrajinu i sankcija koje su zapadne zemlje potom uvele Moskvi. Rusija je zbog sankcija u velikoj mjeri smanjila isporuku gasa ka zemljama EU, uključujući obustavu rada gasovoda “Sjeverni tok 1”.

Cijene prirodnog gasa dostigle su rekordnu vrijednost, a cijene nafte najviši nivo od 2008. godine, što je podstaklo inflatornu spiralu i krizu troškova života u mnogim zemljama. Više cijene energije su usporile privredni rast, brojne porodice dovele do siromaštva, a mnoge fabrike primorale na smanjenje ili obustavu proizvodnje. Zbog dugogodišnjeg oslanjanja na Rusiju u nabavci prirodnog gasa posebno su pogođene evropske zemlje koje su morale da se okrenu drugim snabdjevačima.

Sve je kulminiralo nakon sabotaže i eksplozije na “Sjevernom toku”, a iz istrage o tom događaju Rusija je isključena. Energetska kriza je podstakla rast inflacije pošto su rastuće cijene energije povećale poljoprivredne troškove i doprinijele rastu cijena hrane na globalnom nivou. Povećana je i upotreba uglja, čime se usporava prelazak na održive izvore energije.

Pad dvije britanske vlade i odlazak kraljice

Poslije niza skandala i lavine ostavki članova vlade konzervativni britanski premijer Boris Džonson podnio je ostavku u julu, a kormilo Konzervativne stranke i vlade u septembru je preuzela dotadašnja šefica diplomatije Liz Tras.

Novu premijerku je imenovala kraljica Elizabeta Druga svega dva dana prije smrti, poslije 70 godina vladavine. Kraljica je umrla u svom dvorcu u Škotskoj 8. septembra u 96. godini, a britanska kruna je prešla na njenog sina, koji je postao kralj Čarls Treći. Liz Tras, premijerka sa najkraćim mandatom u savremenoj istoriji zemlje, podnijela je ostavku poslije svega 44 dana zbog političke i finansijske krize koju je izazvala radikalnim ekonomskim programom. Za novog vođu konzervativaca i premijera krajem oktobra je izabran bivši bankar i ministar finansija Riši Sunak, peti britanski premijer od referenduma o “bregzitu” 2016. godine.

Klimatski monstrumi

Svaka od deset najskupljih oluja, poplava i suša u 2022. koštala je najmanje tri milijarde dolara, pokazao je izvještaj humanitarne organizacije “Kristijan ejd”.

Prema izvještaju, uragan “Ijan” imao je najveće finansijske posljedice, od 100 milijardi dolara, kada je u septembru pogodio SAD i Kubu.

Najteže posljedice u smislu ljudskih gubitaka imale su poplave u Pakistanu od juna do septembra, za koje su naučnici utvrdili da su znatno vjerovatnije zbog klimatskih promjena, a koje su prouzrokovale 1.739 smrtnih slučajeva i raseljavanje sedam miliona ljudi. Poplave su koštale 5,6 milijardi dolara. Na spisku su i suše u Kini i Brazilu, a za kraj godine SAD je pogodila “ciklon bomba” koja je temperature spustila i do 45 stepeni ispod nule i odnijela desetine života.

“Katargejt”

Potpredsjednica Evropskog parlamenta (EP), grčki poslanik Eva Kaili i još tri osobe uhapšeni su u decembru pod optužbom za “kriminalno organizovanje, korupciju i pranje novca”.

Sumnja se da su od Katara primili novac kako bi u EP uticali na odluke koje se tiču te zemlje. Kailijeva, koja je rekla da je radila po uputstvima predsjednice EP, smijenjena je i u pritvoru je.

Korupcionaški skandal u EP izbio je u osjetljivom trenutku rata u Ukrajini i energetske krize, s obzirom na to da je Katar izvoznik tečnog prirodnog gasa. Katar je odbacio optužbe za podmićivanje upozorivši da bi dalje povezivanje te zemlje sa aferom moglo negativno da utiče na isporuke gasa Evropskoj uniji.

Si učvrstio vlast

Kineski predsjednik Si Đinping u oktobru je reizabran na čelo Komunističke partije Kine (KPK), čime je nagoviješten povratak te zemlje vladavini jednog čovjeka poslije više decenija podjele vlasti među elitom. Okružen lojalnim saveznicima, Si je na 20. Kongresu KPK eliminisao ključne rivale i dobio podršku za treći mandat generalnog sekretara partije, čime je dodatno učvrstio vlast.

Tokom Sijeve vladavine pojačano je rivalstvo režima u Pekingu sa SAD, a tenzije u Tajvanskom moreuzu trenutno su na najvišem nivou u posljednjih nekoliko godina otkako je ostrvo Tajvan u avgustu posjetila predsjednica Predstavničkog doma Kongresa SAD Nensi Pelosi.

Ovu godinu u Kini obilježili su i najveći protesti od 1989, koji su izbili u više gradova zbog drakonske politike koja predviđa preventivno “zaključavanje” miliona ljudi.

Krajnje desna vlada u Italiji

Formiranje prve krajnje desne vlade u Italiji od pada fašizma u Drugom svjetskom ratu dočekano je sa zebnjom u pojedinim krugovima zbog neofašističkih korijena najjače vladajuće stranke.

Vladu je formirala tročlana koalicija prevođena strankom Braća Italije Đorđe Meloni, koja je na vanrednim parlamentarnim izborima u septembru osvojila najviše glasova. Melonijeva je položila zakletvu 22. oktobra i postala prva žena na čelu italijanske vlade.

Protesti u Iranu

Smrt Mahse Amini (22), koja je uhapšena jer nije pravilno nosila hidžab, izazvala je masovne proteste u Iranu i širom svijeta pokrenula talas solidarnosti sa demonstrantima.

Aminijeva je umrla 16. septembra u bolnici u koju je prebačena u teškom stanju poslije hapšenja. Policija je odbila da objavi snimak hapšenja, a očevici tvrde da je djevojku u kombiju pretukla policija za moral, koja je kasnije rasformirana. Demonstracije su prerasle u antivladine i postale jedan od najozbiljnijih izazova za iranske vlasti od Islamske revolucije 1979. godine. Prema zvaničnim podacima, u protestima je poginulo više od 300 osoba, dok nevladine organizacije tvrde da je broj mrtvih veći od 480.

SAD ukinule ustavnu zaštitu abortusa

Vrhovni sud SAD, u kojem nakon vladavine Donalda Trampa većinu čine konzervativne sudije, oborio je pola vijeka star sudski presedan “Ro protiv Vejda” koji je štitio pravo na pobačaj kao federalno ustavno pravo žena.

Time je pitanje abortusa prebačeno u nadležnost saveznih država, s obzirom na to da u SAD ne postoji federalni zakon koji bi regulisao tu materiju. Oko polovine od 50 saveznih država, u kojima vlast drže republikanci, odmah je krenulo u ograničavanje ili gotovo potpuno ukidanje prava na abortus. To je bio jedan od razloga relativnog neuspjeha republikanaca na novembarskim međuizborima za Kongres i za ključne funkcije u saveznim državama.

Mask kupio “Tviter”

Američki milijarder Ilon Mask od aprila je kupovao kompaniju “Tviter”, koja je bila u gubicima, i u oktobru, poslije natezanja, postao vlasnik za 44 milijarde dolara. Mask je odmah otpustio kompletno rukovodstvo “Tvitera” i polovinu od 7.500 zaposlenih. On je objavio namjeru da broj korisnika platforme poveća pet puta, na milijardu.

Povratak Netanijahua

Lider konzervativnog Likuda Benjamin Netanijahu, najdugovječniji premijer Izraela, vraća se na vlast na kraju 2022. godine, poslije godinu i po provedenih u opoziciji.

Netanijahu će predvoditi najviše desno orijentisanu vladu u izraelskoj istoriji poslije pobjede na novembarskim izborima, petim za manje od četiri godine. Bivšem i budućem premijeru Izraela sudi se za korupciju, zbog čega su izbori zapravo bili referendum o njegovoj sposobnosti da vlada dok traje sudski proces.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.