Legendarni album “Odbrana i poslednji dani” slavi 40 godina od izlaska: Ne vjeruj u idole, vjeruj u muziku VIDEO

Snimljen nakon ogromnog uspjeha mini LP-a “VIS Idoli”, koji je etablirao sastav kao najkomercijalniji bend novog talasa, izlazak debi albuma nazvanog “Odbrana i poslednji dani” (nazvanog po noveli Borislava Pekića), dočekan je šokom većeg dijela kritike i publike. Mračna, kompleksna ploča sa 13 pjesma, čudno producirana, puna elektronskih zvukova i minimalističkih ritmova, bez klasičnih hitova, doticala se brojnih zabranjenih i kontroverznih tema od politike preko pravoslavlja do psiholoških, etičkih i moralnih dilema. Publika koja je očekivala nove pjesme poput hit numera “Malena” ili “Devojko mala”, bila je zatečena, kao i jedan dio kritike, koji nije znao gdje da stilski svrsta novi album grupe, koji je tematski i zvučno bio radikalan iskorak.

Iako ga je redakcija “Džuboksa” proglasila albumom 1982. godine, uz tiraž od 50.000 primjeraka i jedan poluradijski hit “Kenozoik”, album je u doba izlaska smatran promašajem i padom u karijeri grupe. Ipak, u godinama koje su uslijedile, u skoro svim izborima najboljih albuma srpskog ili regionalnog roka, “Odbrana” je najčešće birana kao najbolji album, a njegov kult tokom prethodne četiri decenije poprimio je mitske razmjere u okvirima bivše Jugoslavije.

Sama ideja album bazirana je na brojim raspravama članova grupe o dvije ključne pjesme na njemu Divljanove “Maršal je moj Bog” (kasnije “Poslednji dani) i Šaperove “Isus je naš maj” (kasnije “Odbrana”), koje su postavile široko shvaćen koncept sudara ovozemaljskog i onozemaljskog, svjetovnog i duhovnog, ljudskog i božanskog shvatanja svijeta, kroz kompleksne i provokativne stihove.

Sa druge strane album je u zvučnom smislu bio ogroman korak, kako za sam bend, tako i za domaću rok scenu, savršeno hvatajući aktuelni puls vremena i svjetskog muzičkog trenutka.

U suštini to je bilo hrabro i eksperimentalno djelo, čiju su korijeni bili duboko u rok istoriji, ali istovremeno prožeto modernim senzibilitetom post-panka i sint-popa, zvučnim inovacijama i kreativnom odvažnošću grupe spremne na rizik gubljenje šireg sloja publike.

Ukratko, “Obrana” je ostvarenje ispred svog vremena, noseći u sebi brojne implikacije, daleko šire i značajnije od samog žanra pop muzike, koji su članovi grupe, po riječima Šapera, datim za knjigu “Idoli i poslednji dani”, autorke Ane Marije Grbić, svjesno kreirali različitim od prethodnog dijela karijere.

- Bio nam je izazov da napravimo nešto što će biti drugačije. Mislim da nismo imali neko znanje, ali hteli smo da bude nepredvidljivo i za nas, odnosno da i sami budemo iznenađeni. Mislim da umetnost, ili muzika, ili pesma, treba da ostanu i autorima tajanstveni da bi bili zanimljivi - rekao je Šaper.

Iako je bazična ritmička osnova albuma izgrađena na uigranom zvuku novog bubnjara Kokana Popovića i basiste Zdenka Zdjelara, koji su zajedno svirali sa Vladom u bendu “Zvuk ulice”, on je kreativno nastao na kontrastu različitih senzibiliteta tandema Divljana i Šapera, uz studijsko posredovanje Nebojše Krstića.

Sa jedne strane je bila Divljanova prirodna muzikalnost da sklopi melodiju i pop osnovu pjesme, dok je sa druge stajala Šaperova sklonosti eksperimentu, kroz neobuzdanu i teško artikulisanu bujicu ideja i zvukova. Ipak, sastav i pored brojnih problema u studiju (rađen skoro šest mjeseci), snimanja i brisanja traka, promjena saradnika i produkcijskih grešaka, tematiku nesnalaženja malog čovjeka u za njega prevelikoj sredini uspijeva pretvoriti u urbanu priču prožetu umjetničkim uticajima i religioznim slikama, mladenačkom ljubavlju i buntom, krizom identiteta te ironičnim pogledima na ideologiju indoktririranu u glave običnog čovjeka u socijalizmu.

Divljan je u svom posljednjem intervju za hrvatski “Roling Stone” rekao da su “Idoli” na ovom albumu, jednostavno rečeno, branili pravo na različitost.

- Branili smo pravo na različitost, pravo na odmak od socijalističkog kolektivizma, pravo na rušenje tabua i pravo na izazov, odnosno postavljanje pitanja, kako sebi samima tako i društvu u celini. Na primer, cela ta priča s pravoslavljem i religijom uopšte za mene je na neki način, osim provokacije, bila upravo to - pitanje i sebi i društvu: A što ćemo sa ovim? Iako nisam religiozan, osećao sam da guranje pod tepih nikako ne može izaći na dobro. Takođe, to pitanje s ćirilicom na omotu svakako je govorilo o određenoj šizofrenosti društva, bio je svojevrsni skandal upotrebiti ćirilicu na rok ploči, dok je, sa druge strane to bilo prvo pismo koje smo učili u školi - rekao je Divljan.

Maršal je moj Bog

Album otvara pjesma “Kenozoik”, uslovno rečeno jedina numera koja se naslanja na prethodni rad grupe i koja se može nazvati klasičnim hitom, kroz svoj zarazni ritam i refren, ali već i ona stihovima, koji pominju “blagu svetosavsku ruku” i “Pubex Lux”, nagovještva kontradiktornu inspiraciju albuma. Album tada prelazi u kontroverznu pjesmu “Poslednji dani” , a koja aludira na slijepu odanost božanskom idealu vođe, ali obučena u klasično pop formu i minimalistički ritam, ona prolazi ispod radara.

 Sljedeća numera “Moja si”, predstavlja definitivni ulazak u kompleksniji dio albuma, govoreći o krizi identiteta prožetoj duhovnim slikama i gotovo kakofoničnim elektronskim ritmovima, koji zvučno aludiraju na tjeskobu i duševni slom, dok se u pozadini čuje pravoslavno pojanje, iako njen autor Šaper kaže da je to pjesma o arhetipu balkanskog heroja.

- Ova pjesma ima više glasova, to je kombinacija transrodnog odrastanja, onostranog i političkog. To je pjesma o junaku, arhetipu heroja sa nekog mitskog Balkana, onako kako to vidite u 22. godini. Stih “On bi voleo biti ta devojka”, ne znači da bi on želio da promeni pol. Malo je mislim komplikovanije. Možda on teži platonskom izjednačevanju polova. To je jedna antička razmena mišljenja, tragičkog i komičnog. Kada bi neko hteo da dešifruje ovu ploču, mogao bi da posmatra pesmu “Moja si” kao centralnu, iz koje izlaze sve ostale teme drugih numera - kaže Šaper.

Isus je naš maj

Jedan od ključnih momenata albuma nalazi se u pjesmi “Nebeska tema”, prekrasnoj Divljanovoj romantičnoj-duhovnoj pop strani, koja prelazi u “Rusiju”, spoj elektronike i semplova, ljubavne priče, literarnih uticaja i prekrasne melodije na tragu ruskog folka.

Šaperova pjesma “Odbrana” takođe je puna aluzija na religiju i božanski ideal, dok je jedna od zvučno najmodernijih pjesma Krstićeva “Glavna ptica “, možda i najbuntovnija stvar na “Odbrani” sa stihovima: “Govoriš pogrešne stvari, Skrati svoj dugački jezik, Nije vreme za strah”.

Sa druge strane tu se i numere “Igrale se delije” i “Gde si sad cico-maco”, koje tematski spuštaju loptu na teren zemaljskog, ali i dalje šalju skrivene oštrice provokacije, koketiranjem sa nacionalnim ili seksualnim motivom. Album zatvara prekrasna uspavanka “Hajde, sanjaj me, sanjaj”“, koja uspijeva ostvariti kraj pun tihe nade da će ljubav pobijediti haos.

Omot albuma je takođe predstavljao svojevrsnu provokaciju slijedeći stil kompletnog albuma. Izvorna ideja fotografa i dizajnera Goranke Matić bila je freska Beli anđeo iz manastira Mileševa, no “Jugoton” nije želio prihvatiti taj rizik pa je kompromis nađen u fotografiji dijela tkanine na freski Sv. Nikole, koju je Goranka uslikala u beogradskom Narodnom muzeju, uz ćirilično ime albuma i grupe, što je da bude ironija veća, više smetalo političkim krugovima u Beogradu, nego u Zagrebu, gdje je album objavljen.

Posmatrano iz današnje pozicije, kada “Odbrana” ima skoro jednoglasno poštovanje publike i kritike širom regiona, teško je dati objektivan zaključak o njenoj vrijednosti ili značaju, da se ne sklizne u nekritičku mistifikaciju, patetiku ili idolopoklonostvo. Na neki čudan treba se držati osnovne ideje albuma, dozvoliti različito mišljenje, ne vjerovati u “Idole” i pustiti muziku da kaže šta ima da kaže.

Reizdanje:

Povodom jubileja ovog albuma “Croatia Recordss”, ove će godine objaviti luksuzno vinilno reizdanje remasterizovanog zvuka. Uz intervjue sa članovima grupe Srđanom Šaperom, Zdenkom Kolarom i Nebojšom Krstićem, reizdanje donosi i posljednji veliki intervju sa Vladom Divljanom, koji za za ““Rolling Stone” radio Zoran Stajčić, ali i sjajne tekstove muzičkih kritičara Dragana Ambrozića, Aleksandra Žikića i Petra Janjatovića. Tu su i rijetke fotografije Goranke Matić i Gorana Vejvode, tekstovi svih pjesama i kod za MP3 preuzimanje.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.