Kako je takmičenje za pjesmu “Evrovizije” postalo parada parada kiča i geopolitike: Trijumf dekadencije nad muzikom VIDEO

Ovaj medijski spektakl je posljednjih godina, kako kod nas, tako i u ostatku planete, tretiran kao nepresušni izvor šund materijala za tabloide, dobru priliku za medijsko bildovanje lokal-patriotizma i agresivnu promociju neoliberalnih društvenih vrijednosti i geopolitičkih interesa, a ne ozbiljan muzički događaj, pa je iznenađenje, tim veće.

Ruku na srce, sama manifestacija, koju svake godine organizuje Evropska radiodifuzna unija (EBU), a uključuje učesnike koji predstavljaju prvenstveno evropske zemlje, i sama je krivac za ovakav tretman. Ono što je trebalo da predstavlja međunarodno takmičenje u pisanju pop pjesama, polako, ali postepeno pretvorilo se u paradu vizuelnog kiča, aktivističkog marketinga, teško objašnjivog načina glasanja, dnevno-političke agende i što je najgore, uglavnom promašene pop muzike. Teško prihvatljive, bez obzira na širinu ličnog ukusa i sklonosti.

Osnovana davne 1956. godine, u plemenitoj ideji ujedinjenja medijskog prostora evropskih zemalja i priznanja sve jače moći televizije na muzičke tokove, ona se sve do pada Berlinskog zida održavala kao važan muzički događaj. Nakon pada komunizma, manifestacija je postepeno tonula u dekadenciju u muzičkom smislu i rapidno napredovala u širenju medijskog uticaja nemuzičkih tema, s naglaskom promovisanja vrijednosti neoliberalnog pogleda na svijet.

Đorđe Matić, zagrebački pjesnik i esejista, koji se u svojim tekstovima bavio temama vezanim za popularnu muziku, kaže da u istoriji “Evrovizije” postoje dva perioda, jedan naivni i onaj drugi, koji to više odavno nije.

- Još je davne 1984. godine Pera Luković u “Dugi” napisao komičan tekst kritikujući učesnike u kvazipolitičkom ključu ko je kome davao bodove. On se šalio i pretjerivao, ali kasnije je to sve postalo istina, do karikaturalnih razmjera. Ne smijemo miješati, međutim, kasnije izraze kao “agenda” i “aktivizam” sa starim, nazovimo ga naivnim dobom “Evrovizije”. To doba je trajalo do pada Berlinskog zida. Uključivanjem zemalja nekadašnjeg Istočnog bloka dobili smo najgore od dva svijeta: sve goru muziku i ovu ideološko-identitetsku borbu drugim sredstvima. S Istoka Evrope ta borba ima političke tonove, a sa Zapada ideološke u pogledu tzv. identitarnih politika, dakle seksualnih manjina ponajprije - rekao je Matić za “Glas Srpske”.

On je dodao da su politička promjene devedesetih donijele i suroviju varijantu kiča.

- Što se tiče muzike, ona je i do 1990. bila često niskog kvaliteta – u tom smislu nije tačno da je “Evrovizija” bila izbor “najbolje napisanih pjesama evropskih zemalja” - osim možda u nekom bazičnom, šlageraškom pogledu. Stara Evrovizija do 1990. godine, ako je iznjedrila desetak simpatičnih, dragih, dobro napisanih pjesama, mnogo sam rekao. Na to vrijeme gledamo s nostalgijom kao na naivnije i nježnije vrijeme. I u pravu smo. Ujedinjenje Evrope donijelo je suroviji, vulgarniji, opasniji kič - kaže Matić.

Od prvog takmičenja na kojem je učestvovalo sedam zemalja, iz godine u godinu, takmičenje se širilo na sve veći broj zemalja učesnika, a nakon trijumfa grupe ABBA, koja je nakon pobjede postala planetarni pop fenomen, popularnost “Evrovizije” poprima globalni značaj u medijskom smislu uz prisutnije društvno-političke igre iza pozornice.

Da ne ulazimo pretjerano u polje teorija zavjere, evidentno je da su državne i tzv. NVO organizacije zapadne demokratije, koristeći medijsku moć “Evrovizije”, kroz njen “duboki” uticaj na popularnu kulturu i široku javnost, dobile savršenu priliku da plasiraju svoje stavove. Iako, mora se priznati, to se kod najvećeg dijela publike u praktičnom smislu svodi na podršku “našim” i mržnju prema onima koji ne glasaju za “nas”, dok je angažovaniji dio “Evrovizije”, ostavljen borcima za prva od društvenih manjina do klimatskih promjena.

U tom kontekstu posljednjih decenija uz bizarna pravila izbora mijenjana hiljadu puta, te “blokovski” način sistema glasanja, koji se bez obzira na deklamovane želje organizatora oko transparentnosti svodio na regionalne i istorijske veze i političku bliskost zemalja učesnica, glasanje se vodilo po komšijskom principu dobrih i loših odnosa.

Zahvaljujući tome na pozornici “Evrovizije”, moglo se vidjeti svašta, od pobjede austrijskog transeksualca Končite Vurst, preko neočekivanog trijumfa finskih metalaca “Lordi”, nastupa benda ruskih baka “Babuške”, izraelskog predstavnika pjevačice Nate, sa sve imitiranjem kokodakanja na sceni do nastupa lutke po imenu Dastin Ćuran, koja je predstavljala Irsku.

I sve to uz propratni arsenal promovisanja ili bojkotovanja svega i svačega, pri čemu, iako se čini da se postkomunističke zemlje najviše trude oko takmičenja, to ne odgovara baš istini, jer recimo jedna Švedska ima četiri kruga takmičenja za izbor nacionalnog predstavnika.

Ime Jugoslavije posljednji put se čulo na “Evrosonga”, prije nešto manje od tri decenije, a ove riječi sa malih ekrana radovale su svakog ljubitelja pjesme, iz jedine socijalističke zemlje koja je na njoj učestvovala.

Jugoslavija je od debija 1961. godine sa numerom “Neke davne zvezde” koju je otpjevala Ljiljana Petrović, a tekst napisao čuveni srpski pjesnik Miroslav Mika Antić, učestvovala 27 puta. Najveći uspjeh ostvaren je 1989. kada je za pobjednika proglašena zadarska grupa “Riva” i njihov pop hit “Rock Me”, ispostaviće se labudova pjesma zemlje, koja je ubrzo nestala u građanskom ratu i tranziciji iz komunizma u demokratiju.

Iako su predstavnici Jugoslavije bile najveće zvijezde tadašnje muzičke scene poput Kiće Slabinca, Tereze Kesovije, Zdravka Čolića i “Korni” grupe, zapaženiji rezultati su izostali. Jugoslavija je tada pripadala mediteranskom bloku, u koji su se uklapale Italija i Španija, kasnije i Turska, Grčka, Izrael, malobrojnijem i manje uticajnijem u odnosu na one blokove koji su se zvali skandinavskim ili zapadnim.

Loši plasmani doveli su do toga da se Jugoslavija povukla sa “Evrosonga” u periodu od 1977. do 1980. godine. Zlatne godine za Jugoslaviju na ovom takmičenju nastupile su tokom 80-ih, kada su zapažene rezultate imali Daniel Popović,  Vlade Kalember i Izolda Barudžija, “Novi fosili” i “Srebrna krila”, a kao vrhunac prodora jugoslovenskog popa, stigla je pomenuta pobjeda “Rive”.

Zahvaljujući simpatičnim Zadranima, tadašnja  Televizija Zagreb je 1990. godine organizovala takmičenje za Pjesmu Evrovizije. Manifestacija je održana 5. maja u Koncertnoj dvorani “Vatroslav Lisinski”, prvi put na Balkanskom poluostrvu i u jednoj, barem još kratko, socijalističkoj državi. Pobijedio je italijanski izvođač - Toto Kotunjo sa numerom “Insieme”, posvetom viziji ujedinjenje Evrope. Šta je bilo sa tim snom, jasno je kad pogledate letimično vijesti iz svijeta. 

Đorđe Matić, koji se u svojoj zbirci eseja “Tajna veza”, na krajnje zanimljiv i ličan način, bavio muzikom  i muzičarima, kaže da politika nije imala previše veze sa domaćim izborom, osim u ranim danima SFRJ.

- U Jugoslaviji sumnjam da je bilo nekog većeg “ključa” - eventualno na početku i prvih godina da bi se održao balans međurepublički. Kasnije, pjesme su birane po kvalitetu ili pretpostavljenoj atraktivnosti za takav festival, po modi vremena. Ne misli valjda neko da je divna i nježna “Ne mogu skriti svoju bol”, u izvođenju “Ambasadora”, birana po nekom ključu? Ta pjesma koja je došla iz grada koji je iznjedrio čitavu školu pisanja pop pjesama, iz tadašnjeg Sarajeva od koga su svi učili kako se pišu tople i blage pop pjesme. I onda završi na posljednjem mjestu. To govori i o nivou kriterijuma tada - kazao je Matić za “Glas Srpske”.

On je istakao da su neke neke od najdugotrajnijih, a ponekad i najljepših pjesama jugoslavenske pop pjesmarice one koje nisu prošle jugoslovenski izbor za “Evroviziju”.

- Evo, primjerom najljepše od svih – “Princeza” iliti “Negde izvan planeta” pokojnog Sanje Ilića. Samo izuzetni poznavaoci istorije festivala mogu se na prvu sjetiti ko je te godine otišao na takmičenje. Ili, s druge, lakše strane, “Sitnije, Cile, sitnije”, takođe je bila na takmičenju. Doduše te godine otišao je Daniel Popović s “Džuli” koja je bila istinski evropski hit. I devedesetih čak, kad sam došao u Holandiju, gotovo svi su se sjećali te pjesme. To je uspjeh – navodi on.

Nakon raspada Jugoslavije, jedino je Srbija 2007. godine pobijedila u ovom nadmetanju pjesmom “Molitva”, u izvođenju pjevačice Marije Šerifović, dok su ostale zemlje svoj doprinos davale slanjem ili etno-pop sastava, pjevačica zabavne muzike ili ponekim atpičnim predstavnikom poput Lake ili Ramba Amadeusa. Zajedničko im je, da su uglavnom, manje ili više prolazile nezapaženo kod šire publike, uz par sezonskih hitova, sve dok Konstrakta nije odlučila da opere ruke na sceni kroz neobičnu mješavinu plesnog fank pop zvuka, visoko konceptualnog artizma i opšte socijalno-društvene satire, spakovane, prije svega u vrhunsku pjesmu. Preciznije rečeno, idealnu pjesmu, da produva učmalu omorinu kiča, politike i senzacionalizma, u koju se pretvorila “Evrovizija”, bacivši muziku u drugi plan.

Matić još decidnije tvrdi da je Konstrakta jedna potpuno nova tačka, ne samo smiješnog festivala nego čitave savremene evropske kulture.

- Odmah sam poput još nekih kolega, istoričara umjetnosti, zapazio uticaj Marine Abramović na Konstraktu. Ali primjećujem još nešto, još jednu liniju sličnost s drugom najvažnijom međunarodnom umjetničkom pojavom odavde - u jednoj briljantnoj analizi “Lajbaha” Slavoj Žižek napisao je da je ključ njihove subverzije bio u tome što je uzimao sistem ozbiljnije nego što on sam sebe uzima. Konstrakta, kao da je krenula drugim putem - festival koji sam sebe ne uzima odavno ozbiljno, ona je uzela još neozbiljnije. Ne ovako kao što rade godinama mnoge zemlje šaljući tzv. novelti pjesme, koje su blesave kao i festival. Tako se i Rambo Amadeus okliznuo. Htio se našaliti s festivalom, a ispao je neprijatno komičan. Konstrakta kao da je rekla: u redu, ne shvatate se ozbiljno više. Sad ću vam pokazati koliko vas ja neozbiljno shvatam - tako što ću vam poslati najinteligentniji rad koji ste ikada vidjeli - objasnio je Matić.

On ističe da Konstrakta pjesmom slušaocima šalje dvostruku poruku.

- Jedna je namijenjena svijetu, koji se sad trudi dešifrovati njenu pjesmu – što je sama metafora neprovincijalnosti i svjetskosti, to da drugi tebi dođu, a ne da ih ti zabavljaš kao cirkusant. Druga poruka, namijenjena je suptilnijima među publikom nekadašnje zemlje - u njenoj pjesmi čitava je jedna linija istorija jugoslovenske pop kulture, čak i rokenrola. U njenoj metrici na nekoliko mjesta čujem Caneta iz “Partibrejkersa” i Kebru iz “Obojenog programa”. To je osobina najboljih radova južnoslovenske kulture: jedan nivo za svijet, drugi za nas. Festival je i precijenjen i potcijenjen, kako od koga i kako s koje strane. Konstrakta je učinila da ne bude više ni jedno ni drugo. Zato je ta umjetnica najbolje što se dogodilo u dugo vremena. Možda još od raspada - jasan je Matić.

Ukratko, umjetnica mora biti zdrava, za “Evroviziju”, po svemu sudeći, već je prekasno.

Politika

Na aktuelnoj pjesmi “Evrovizije”, koja iduće sedmice stiže na male ekrane, Ukrajina je favorit za pobjedu dok je, naravno, Rusiji zabranjeno takmičenje.

Potpuno očekivano s obzirom na dešavanja oko Ukrajine i agresivnu antirusku kampanju, koja je odavno prevazišla granice zdravog razuma, pjesma “Stefanija” ukrajinske folk-rep grupe “Kaluš orkestar”, najveći je favorit po kladionicama. Gledajući istoriju, sve je moguće, jer nije nije prvi put da se na “Evroviziji” čuju odjeci rata i dnevne politike. Grčka je bojkotovala “Evroviziju” nakon što je Turska napala Kipar 1974. godine, a tenzije sa Balkana često su se prelivale na scenu. Ukrajina se povukla sa “Evrovizije” 2019. nakon što se pjevačica Ruslana povukla u znak protesta zbog pravila protiv gostovanja Rusije, a prošle godine je Bjelorusija, koja je bila meta sankcija EU, isključena iz takmičenja.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.