Stihovi i muzika protkani duhovnošću

Svoja osjećanja vezana za božićne dane sa nama je podijelio i književnik Rajko Petrov Nogo.

- Pogruženi, tmurni, brižni, a opet jurodivo ozareni, Srbi nose badnjake - sa malo slame u struk vezane grančice hrastove - tek simbolično da naznače one moćne rituale kada se išlo u šumu da se „beru badnjaci“, pa se ubrani prislone uza zid kuće, uveče svečano unesu i na ognjištu prekrste, pa se podstakne vatra i skupi rodbina da ujutro, na Božić, čeka polaznika da ga zaspu žitom: koliko varnica, toliko... a u slamom zasutoj sobi majka kvoca, a deca pijuču, dok ne počne Očenaš i molitva. „Tu u svakoj kući stoji crkva jedna“, pisao je Aleksa Šantić - kazao je Nogo.

Nastavljajući govor osvrnuo se na sliku Božića kakvu vidimo u modernom dobu.

- Ovo što sada na Badnji dan rade Srbi, to je neki „artefakt“, nešto skoro veštačko, što bi trebalo da predstavlja stvarno; pale kandila, idu na bdenija i liturgiju; novoverci najdublje temenaju, zagledaju freske i ikone, slušaju pojanje, stalno se obaziru; sve im se nekako čini da nisu sa sobom; hteli bi da vide neki jasan Božiji znak da je Bog s njima. „A Bog, kao Bog, samo ćuti i gleda...“ (stih Matije Bećkovića) - završio je kazivanje Rajko Petrov Nogo.

Književnica Ljiljana Habjanović Đurović podsjetila je na čuvenu pjesmu „Pretprazničko veče“ Alekse Šantića. Habjanovićeva je autor romana „Svih žalosnih radost“, posvećenog Bogorodici.

- U mom romanu opisan je život presvete Bogorodice. Naravno, o Hristovom rođenju pisali su crkveni pisci poput vladike Nikolaja, ali to su bili teolozi, a ne romansijeri. U poeziji ima više motiva Božića - kaže Habjanovićeva.

Koliko je Božić bio inspiracija kompozitorima ukazao je dirigent Nemanja Savić, pod čijom dirigentskom palicom godinama nastupa hor Srpsko pjevačko društvo „Jedinstvo“. 

- Nastala su brojna muzička djela posvećena Hristovom rođenju, koja su posvećena osmoglasniku. Imali smo do sada više srpskih kompozitora počevši od Kornelija Stankovića preko Josifa Marinkovića, Stevana Mokranjca do savremenih kompozitora koji se bave tradicionalnim crkvenim napjevima koji su zasnovani na kanonski propisanim tekstovima vezanim za određeni praznik - istakao je Savić. 

Među savremenim kompozitorima Savić je izdvojio Slobodana Atanackovića, koji je radio kompozicije za većinu značajnijih praznika. Posljednje decenije 20. vijeka Atanacković je pisao duhovnu muziku u tradiciji Srpskog osmoglasnika.

- Jedan od interesantnih kompozitora je i Vera Milanković koja je uradila cijeli srpski duhovni kalendar, kako je nazvala svoju zbirku. Uradila je više od 40 kompozicija posvećenih značajnim praznicima, a tu je zastupljen i Božić - napominje Savić.

Milankovićeva u svom opusu ima i tropare rađene za hor, a Savić je podsjetio i na djela kompozitora i dirigenta Vojislava Ilića.

Hristovo rođenje je čest motiv u hrišćanskoj umjetnosti od četvrtog vijeka. Umjetnički prikaz Hristovog rođenja, koje se slavi na Božić, zasnovan je na biblijskim izvještajima iz Jevanđelja po Mateju i Luki te na pisanoj i umjetničkoj tradiciji. Hrišćanska umjetnost uključuje jako velik broj prikaza Bogorodice i Isusa.

Međutim, te slike se formalno bitno razlikuju, iako je tema ista. Postoje razne umjetničke forme prikaza Isusova rođenja poput: murala, iluminacija, skulpture, minijature, ulja na platnu itd. Veličina varira od minijatura do prikaza u prirodnoj veličini. Često je i motiv iznad oltara u crkvama, kao kombinacija slika i skulptura.

Za vrijeme gotike, na sjeveru Evrope prije nego u Italiji, na umjetničkim djelima povećava se bliskost između Djevice Marije i Isusa. Djevica drži Isusa u naručju ili ga gleda. Primjer za gotički način prikaza Isusovog rođenja je oltarska pregrada iz francuskog grada Chartresa. Prizor se odvija u prostoriji sa zastorom i ležajem. Prostorni odnosi su određeni variranjem visine reljefa. Željela se pokazati veza između Bogorodice i djeteta Isusa. Dok je u romanici pozadina bila apstraktna ravna površina (likovna umjetnost), sada je naborani zastor. Reljef je razveden u nabore i detalje. Planovi su odvijaju prema naprijed, od plitkog do sve višeg i višeg reljefa.

U 15. vijeku jedan od najčešćih prikaza je scena Bogorodice kako kleči i moli se pred Hristom u prisutnosti Josifa koji se tradicionalno prikazuje kao starac, često kako spava. Ponekad otkida dio svoje odjeće da pokrije Isusa. Taj prikaz se javlja oko 1400. godine, a ima izvore iz pjesama.

U vrijeme baroka pojavljuje se na slikama i skulpturama bogata igra svjetlosti i sjene te kontrasta. Prostor je definisan svjetlošću i položajem likova. Dijagonalnom kretanju suprotstavljaju se horizontale. Insistira se na živopisnosti boja i tkanina u koje su obučeni likovi. Na slici El Greka, španskog slikara iz 16. vijeka, svjetlost obasjava samo neke dijelove, a drugi ostaju u tami. Glavno zanimanje umjetnika usmjereno je na odnos svjetla i tame. Zbog njihovog sukoba likovi gube svoje uobičajene razmjere i čvrstoću, granice između njih i prostora nestaju, a obrise određuje isprekidano izmjenjivanje svjetlosti i tame, a iz položaja i kretanja likova i njihovog razmještaja proizlazi uznemirenost i pokretnost.

Najranije verzije

Način likovnog prikazivanja Hristovog rođenja koji su razvili istočni hrišćani ima najranije verzije najvjerovatnije iz Palestine u šestom vijeku. Na slikama se pojavljuje pećina, koja je inspirisana pećinom iz Bazilike rođenja Hristova u Vitlejemu, koju već sredinom drugog vijeka spominje hrišćanski filozof Justin. Bogorodica je prikazana u ležećem položaju, kako se oporavlja poslije porođaja, Isus je pored nje, a Josif se odmara. Ponekad se javlja i posebna scena, gdje Hrista kupaju jedna ili dvije žene, od kojih se jedna zove Saloma. Ta scena je zasnovana na ranim apokrifnim izvorima.

Pretprazničko veče

Sjutra je praznik. Svoju svjetlost meku

Kandilo baca i sobu mi zari.

Sam sam. Iz kuta bije sahat stari,

I gluhi časi neosjetno teku.

Napolju studen. Peć pucka i grije.

Ja ležim. Ruke pod glavom, pa ćutim,

I slušam kako granjem zamrznutim

U moja okna goli orah bije.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.