Šest decenija legendarnog stripa “Bluberi”: Buntovnik koji je promijenio vestern

Počevši svoj put skromno unutar kultnog časopisa “Pilot”, koji je počeo da objavljuje novu seriju vesterna za koju je kao scenarista bio zadužen hiperproduktivni Žan-Mišel Šarlije (Riđobradi, Tangi i Lavadir), dok je za crtački dio posla bio zadužen mladi Žan Žiro, štićenik slavnog Žilena (Džeri Spring). Ovaj tandem stvorio je priču “Fort Navajo”, u kojoj kreiraju lik buntovnog oficira, inspirisanog licem glumca Žan-Pol Belmonda, koji brzo osvaja publiku, iako je to trebalo da bude ansambl priča sa nekoliko junaka. Odskačući svojom pojavom on se vrlo brzo izdvaja kao centralni lik, a već u sljedećim pričama Bluberi zbog kvalitetnog scenarija iskusnog Šarlijea, te sjajnih grafičkih rješenja mladog Žiroa, postaje jako popularan u svijetu devete umjetnosti.

Originalno korišćenje linija, upotreba svjetla i tame, kadriranje, montiranje tabli, kolorisanje, upotreba pejzaža..., donijeli su sasvim nov pristup tematici vesterna. Ono što je u prvim epizodama počelo kao dug klasičnim idealima vesterna, hrabri pioniri Divljeg zapada, sukobi sa Indijancima, prodor civilizacije, vrlo brzo poprima nove, revolucionarne konture, kako scenaristički, tako i vizuelne.

- Od samog početka nisam želio klasičnu vrstu neustrašivog zakonodavca poput Usamljenog rendžera ili Džerija Springa. Takav lik je, po mom mišljenju, već bio doveden do smrti. Zato sam napravio od Bluberija suštu suprotnost od ovih klasičnih herojskih arhetipova. Prljav je, ružan i loše raspoložen. Pije, puši, kocka se i psuje. A i da bi se još više razlikovao od ostalih likova koji su više lutalice, odlučio sam da ga napravim vojnikom. Ipak nisam želio da bude dobar mali vojnik koji sluša naredbe i radi šta mu se naloži. Bluberi je sušta suprotnost tome, nedisciplinovan je, ciničan i mrzi autoritet - rekao je Šarlije.

Paralelno, kako je Šarlije scenaristički napuštao obrasce klasičnog vesterna pod uticajem svog mlađeg saradnika, tako je i Žiro uvodio novi grafički pristup tematici, zajedno stvarajući potpuno autentičan autorski stil, koji je po svojim riječima varirao iz priče u priču, stalno poboljšavajući svoj crtež.

- Vječno pokušavam da zaboravim svoja stara pravila. Da ih bez prestanka ponovo smišljam. Pokušavam da nikada ne ostanem u zoni sigurnosti - rekao je Žiro. Savršena kombinacija ideja i crteža, koja je polako, ali sigurno, “Bluberija” pretvorila u jedan od najboljih i najpopularnijih stripova u istoriji devete umjetnosti, doslovno je eksplodirala početkom sedamdesetih kada je Žiro pod imenom Mebijus počeo radikalno eksperimentisati sa svojim crtačkim stilom i temama sa kojim se bavio. Šarlije takođe počinje razbijati šeme svojih scenarije, što je već bilo prilično vidljivo u epizodama “Gvozdeni konj”, “Čovjek sa čeličnom pesnicom”, “Na stazi Sijuksa” i “Suludi general”, ali je pravi preokret nastao sa fantastičnom dvotomnom pričom “Planina sujevjerja” (“Rudnik izgubljenog Nijemca” i “Utvara sa zlatnim mecima”.

U ove dvije povezane priče Šarlije predstavlja sagu o potrazi za misterioznim rudnikom zlata u zemlji Apača, koju boji psihodeličnim momentima, groteskom, crnim humorom i horor atmosferom, što njegovom saradniku daje priliku da se razmaše crtežom praveći pravi vizuelnu raskoš od svake table. Sjajan prijem publike i kritike daje im vjetar u leđa, pa Bluberi brzo postaje prvo lažni dezerter iz vojske, da bi za račun vlade tajno povratio tajno blago Konfederacije iz Meksika u sjajnim epizodama “Biser Čivave”, “Čovjek koji je vrijedio 500.000 dolara” i “Balada za sanduk”. Dinamična i epska priča o izgubljenom zlatu, snažan ženski lik i upečatljivi negativci te Žirov crtež koji briljira u kombinaciji pera i tuša te korišćenjem boja uz perfektan pristup detaljima, stvorio je od ovih albuma bestseler u svijetu stripa.

Ipak, njihovo razbijanje zanatskih obrazaca, te nezadovoljstvo honorarima i autorskim pravima, dovodi do sukoba sa uredništvom “Pilota” i izdavačem Žoržom Dargom, koji teško prihvataju promjene u industriji i načinu rada svojih umjetnika. Šarlije se posvećuje dokumentarnom filmu i radu na televiziji baveći se serijalima na temu tajanstvenih ubistava od Kendija do Martina Lutera Kinga, iz čega crpi sjajnu inspiraciju za nove scenarije, dok Žiro kao Mebijus radi gomilu eksperimentalnih stripova za “Metal irlan”. Autorski tandem “Bluberija” ide još dalje pretvarajući svog junaka u robijaša i odmetnika od zakona u epizodama “Odmetnik” (1974) i “Anđeosko lice” (1975), uvodeći ga u tajnu zavjeru koja ima za cilj da ubije predsjednika Granta i uvede diktaturu u SAD. Žiro doslovno briljira u ovim epizodama razbijajući sve standarde i pravila evropskog i svjetskog, smanjuje broj kadrova, širi perspektive, pojačava stepen nasilja i seksualnosti. Odličan prijem i kritike i publike samo potvrđuju njihov izbor, ali ne želeći da prave kompromise ostavljaju Bluberija doslovno u vazduhu nakon epizode “Anđeosko lice”, što izaziva ogroman pritisak publike na izdavača, dok se oni bave svojim ličnim preokupacijama, uključujući i jako sličan vestern strip “Džim Katles”.

Nakon povratka autorskih prava u svoje ruke, nakon četiri godine vraćaju se 1979. godine svom junaku epizodama “Slomljeni nos”, “Dugi marš”, “Fantomsko pleme” i “Kraj puta”, koje tokom osamdesetih Bluberija pretvaraju u svjetski fenomen, a po brojnim mišljenima predstavljaju stilski vrhunac ovog stripa, kako na temu priče, tako i crteža. Potom slijedi šok, jer Šarlije 1989. godine iznenada umire od srčanog udara, ostavljajući Žiroa samog. On 1990. dovršava započetu epizodu “Arizona lov” po Šarlijevim bilješkama, ali trebalo mu je skoro pet godina da se vrati Bluberiju, jer je po njegovim riječima serija izgubila “oca” te da je “majci trebalo vremena da oplakuje”. Kada se Žiro napokon vratio, napravio je serijal o dosta starijem Bluberiju, kockaru koji se nalazi u Tumbstonu u doba braće Erp. Žiro kao scenarista i crtač pravi seriju od šest epizoda od 1995. do 2007. godine: “Mister Bluberi”, “Sjenke nad Tumbstounom”, “Apač Džeronimo”, “OK koral”, “Dast” i “Apač”, sa daleko mračnijom atmosferom i dosta grubljim karakterom glavnog junaka. Eksperimentiše sa dosta čistijim linijama i naglašava dubinsku dinamiku tabli, stvarajući revizionistički vestern, koji koketira sa trilerom i hororom, ali i polako idejno svodi račune junaka koji je od idealiste i zaštitnika zakona postao umorni cinik, razočaran u svijet koji je branio. Takođe radeći epizode spin-of projekata “Maršal Bluberi” (postoji još jedan spin-of Mladost Bluberija) sa drugim autorima, otplaćuje pošteno svoj dug poručniku, zaslužnom za njegov ulazak na svjetsku strip-scenu.

Vrlo brzo nakon što je Žan Žiro umro 2012. godine izdavačka kuća “Dargo” štampa integrale “Bluberija”, a širom svijeta se štampaju brojna izdanja u svim formatima, da bi bila odata počast jednom od klasika devete umjetnosti. Stripu, koji ne samo da je ispunio standarde žanra, iz kojeg je potekao, već je u skladu sa vremenom konstantno pravio kreativne pomake, ne dozvolivši da pravila postanu ograničenje, već temelj na kojem je napravljeno jedno od najboljih i najznačajnijih umjetničkih djela u istoriji pop kulture.

Domaća izdanja

Na prostoru bivše Jugoslavije “Bluberi” je bio i ostao jedan od najpopularnijih stripova, uz ogromno poštovanje publike i kritike.

Na domaćem tržištu Bluberi je izlazio širom regiona u nekoliko strip-revija (“Panorama”, “Stripoteka”, “Biser Strip”, “Komiks strip”...), ali i u formi albuma za nekoliko izdavača od “Bookglobe” preko “Marketprinta” i “Čarobne knjige”, koja je kompletirala njegov opus na srpskom jeziku.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.