Nestanak štamparije Vuka Karadžića

- Evo, pogledajte, to je sve što je ostalo od naše poznate štamparije - kaže pater Paulus Kođanijan i zastaje pred staklenom vitrinom u jednom od hodnika mehitarističkog manastira u Beču, piše “Dojče vele”.

Iza stakla, u mračnom prolazu, nazire se stara štamparska mašina, prašnjava i masna, sa velikom metalnom pločom i nekoliko redova slova. Možda upravo ona na kojoj je svoja djela svojevremeno štampao i Vuk Stefanović Karadžić?

- Ne, to sigurno nije ta mašina. One iz tog perioda odavno su potrošene i prodate. Isto se, međutim, desilo i sa novijim mašinama. I njih smo bili primorani da prodamo u staro gvožđe - objašnjava pater Kođanijan.

Pa iako se manastir na taj način riješio finansijskih briga, štamparija odavno nije bila rentabilna. Prodajom i posljednje mašine okončana je dugogodišnja tradicija jedne od najpoznatijih bečkih štamparija.

Posebno važnu ulogu ta štamparija odigrala je u procesu kodifikovanja južnoslovenskih jezika i time formiranja nacionalnih i kulturnih identiteta naroda u tom dijelu Evrope.

Najpoznatija djela koja su štampali bečki mehitaristi svakako su djela Vuka Stefanovića Karadžića i Petra Petrovića Njegoša. Djela tih autora formirala su na izvjestan način srpsku kulturu, ali od gotovo iste važnosti za jezike i kulture zemalja jugoistočne Evrope, bila su i djela slovačkih, slovenačkih, makedonskih, čeških, rumunskih ili bugarskih pisaca i naučnika.

- U našoj štampariji štampane su knjige na više od 50 jezika i to još sa početka 19. vijeka. Često su to bili prevodi Biblije, ali najčešće rječnici i gramatike. Štamparija je bila poznata po tome što je posjedovala razna ćirilična pisma, ali i mnoga orijentalna. Ovdje je, na primjer, štampan prvi japansko-njemački rječnik. Vuk Stefanović-Karadžić, koji je u Beču živio i radio više od 40 godina, ovdje je štampao prvi prevod Biblije na srpski, ali i sve svoje druge važne knjige, prvi srpsko-njemačko-latinski rječnik, na primjer. Petar Petrović Njegoš takođe je bio lično prisutan kada se ovdje štampao njegov “Gorski vijenac” - priča pater Paulus Kođanijan.

Mehitaristički red osnovan je 1701. godine u Istanbulu. Osnovao ga je jermenski sveštenik Mehitar fon Sebaste, jer je želio da štampa knjige bitne za jermensku kulturu, koja je u Osmanskom carstvu bila pod teškim represalijama.

Mehitaristi zbog toga bivaju primorani da napuste Istanbul i da se preko Peloponeza presele u Veneciju, odakle jedan dio reda 1773. godine odlazi u Trst. Zbog Napoleonovih ratova, oni se 1810. godine iz Trsta sele u Beč, a iste godine od austrougarskih vlasti dobijaju i dozvolu da se trajno nasele u glavnom gradu monarhije.

Štampanje knjiga za mehitariste još je u Italiji bio glavni izvor prihoda, ali dolaskom u Beč obim posla u štampariji raste, jer naučnici tog doba svoja djela nastoje da štampaju u centru carstva, što im garantuje veći publicitet.

Kako imaju naklonost Habzburgovaca, mehitaristi uskoro dobijaju i ekskluzivno pravo za štampanje školskih knjiga u cijeloj monarhiji.

- U vrijeme računara, naša štamparija jednostavno nije mogla da bude profitabilna. Preko pet godina ovdje smo imali radnike koji nisu imali posla, a dobijali su plate. Sada više nemamo to finansijsko opterećenje, a to je za manastir najvažnije - objašnjava pater Kođanijan.

Ali zar nije velika šteta da štamparija sa tako bogatom tradicijom prestane da radi i da se potpuno rasproda?

- Možda je šteta, vjerovatno jeste. Ali bi, takođe, bilo suludo da zbog emotivnog sjećanja na tu prošlost danas patimo - zaključuje pater Paulus Kođanijan.

Važna djela

- Najvažnija djela koja su štampana u mehitarističkoj štampariji u Beču su ona koja su vodila kodifikovanju južnoslovenskih jezika, odnosno etabliranju tadašnjeg govornog jezika kao književnog - objašnjava Gertruda Matineli-Kenig, slavista i istoričar na Austrijskoj akademiji nauka.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.