Monika Ponjavić, scenski dizajner o izložbi “Ko bi Bog u Bosni bio?”: Horor i ljepota našeg življenja

Rekla je ovo scenski dizajner, vizuelni umjetnik, filmski kritičar Monika Ponjavić, govoreći o motivima prve samostalne izložbe “Ko bi Bog u Bosni bio?”, koja će 11. juna u 21 čas biti otvorena u kamenoj kući na Kastelu. Postavka bi trebalo da odgovori i na pitanja šta zajedničko imaju “Bridžerton”, Vivaldi, Ivo Andrić i glamočko gluvo kolo, a Ponjavićeva je za “Glas Srpske” govorila o dugom, krivudavom i napornom putu koji je pređen od početnih ideja, preko praktičnog rada, do otvaranja izložbe na Kastelu.

- Takva umjetnost postaje intimni čin i intimna je, po sebi, pa je, samim tim, i iskrena, lična, ogoljena i na kraju krajeva govori nešto. Bar se nadam da govori. Riječ je o stvaranju djela koje, koristeći se događajem, iskustvom ili osjećajem, govori o specifičnoj temi ili problemu, ali na univerzalan način, blizak svima. To bi značilo da se bilo ko, ko pogleda i posluša izložbu “Ko bi Bog u Bosni bio?”, može poistovijetiti sa tim što vidi i čuje, bez obzira na to što je sve to bazirano na mom iskustvu - dodaje ona.

GLAS: Kako je nastala postavka sa ovim vrlo zanimljivim i donekle vrlo provokativnim naslovom za ovaj prostor?

PONjAVIĆ: Izložba je višemedijsko djelo scenskog dizajna nastalo kao rezultat četvorogodišnjeg umjetničkog istraživanja identiteta (ličnog i kolektivnog) i prostora Bosne (i Hercegovine). Izložba, u produkciji Banskog dvora, sastoji se iz četiri rada povezana u jednu cjelinu: “Zemlja”, “Ja/Bosna”, “Život (na ivici između dva svijeta)”i “Vilajet”. Scenski dizajn, termin koji je kod nas u upotrebi već nekih dvadesetak godina, ipak je relativno nov, a u srpski jezik je ušao kao nadgradnja postojećeg i poznatog termina scenografija, odnosno kao termin koji je trebalo da označi ono što pod scenografijom smatra Pamela Hauard, jedan od vodećih teoretičara i praktičara scenografije danas. No, tokom procesa istraživanja, u okviru doktorskih umjetničkih studija, došla sam do toga da scenski dizajn nije samo scenografija Hauardove, nego i vizuelna umjetnost koja korijene vuče iz pozorišta i scenografije. U smislu da je bazirana na tekstu i da za pričanje svoje priče koristi prostor i tijelo (izvođača ili publike) kroz živo, ne-živo i izmješteno izvođenje. Ova izložba je demonstracija te ideje.

GLAS: Osim ličnog, Vaš rad preispituje i prilično zanimljivu oblast opšteg ili, bolje rečeno, društvenog?

PONjAVIĆ: Pored toga što preispituje termin “scenski dizajn” i što se bavi pitanjem identiteta, mog, ali i identiteta Bosne (i Hercegovine), izložba se bavi i pitanjem etiketiranja, stigme, predrasude i mržnje kojoj su ljudi u Bosni, a i ljudi generalno, konstantno izloženi. S obzirom na to da je meni bilo nekako najlogičnije da krenem od sebe, finalni rad je poprimio formu intimnog i ličnog iskaza o kojem govorim i koji ja ovom prilikom dijelim sa svima. Bilo mi je potrebno dosta snage da pređem tu granicu. Etiketiranje sa kojim sam se ja srela i sa kojim se susrećem je neprekidno, beskonačno, a njegova forma se periodično malo promijeni u zavisnosti od vremena u kojem se sve to dešava, ali i samog konteksta. Nekada su ta etiketiranja bezazlena i smiješna, a nekad opasna po život. Doslovno. To je Bosna. Te snažne suprotnosti, još snažnije emocije i apsurdi koje sam direktno iskusila na svojoj koži. I o tome moja izložba govori, a posebno video rad “Ja/Bosna” koji, crpeći iz ličnog iskustva i iskustva ljudi iz moje okoline, na neposredan i istinit način, jer sva svjedočenja su se desila, kroz nevjerovatnu Miljku Brđanin, govori o te dvije krajnosti, o tom hororu i ljepoti življenja u Bosni. Da bi se to predočilo, ona je na sebe preuzela identitet Monike Ponjavić koja je na sebe preuzela identitet malog čovjeka u Bosni (i Hercegovini) i identitet tog prostora. Ta dinamika je osnova ovog rada.

GLAS: Kada smo kod rada, kako je nastao njegov naziv, koji u startu nudi nekoliko vrlo zanimljivih tumačenja?

PONjAVIĆ: Naslov rada “Ko bi Bog u Bosni bio?”, koji je zapravo citat, grafit napisan na stazi koja se uz Banj brdo (Šehitluke) penje ka Spomeniku palim Krajišnicima, prati tu ideju. Izabrala sam ovaj naziv jer, pored toga što se tim pitanjem bavim od trenutka kada sam taj grafit ugledala, mislim da je ujedno i riječ o najpreciznijem sižeu Bosne, onako kako je ja shvatam, i doživljavam. Ova fraza, koja zvuči kao slogan i koja se može tumačiti na milion načina, svojom ujedno arhaičnom formulacijom, a sa dozom karakterističnog bosanskog humora,  sama se nametnula kao maksima, retoričko pitanje koje sažeto govori o temama i problemima koje ovaj rad nastoji da približi, formuliše i time podstakne na razmišljanje.

GLAS: Postoji li jednostavan odgovor na to pitanje?

PONjAVIĆ: Ne. Svako ima svoju interpretaciju i viđenje. I u tome i jeste čar i ljepota. Ono je kao Bosna. Uporno, tvrdoglavo, a naizgled nerješivo pitanje koje sublimira bosanski mentalitet, bosanski problem jedinstvene heterogenosti, što je ujedno i naša vrijednost i kamen spoticanja, komentarišući na meta-nivou i samo istraživanje, koje je okvir rada, kao sizifovski posao. Pitanje “Ko bi Bog u Bosni bio?” predstavlja česticu kroz koju je moguće početi sagledavati nerazmrsivi kaleidoskop identiteta, odnosa, konteksta, pripadanja, nepripadanja, sukoba, spajanja, odvajanja, paralelnih svjetova koji svi žive na malom, a beskrajno sadržajnom prostoru.

Timski rad

GLAS: Stvaranje izložbe trajalo je, što iz subjektivnih, što iz objektivnih razloga, prilično dugo, uz malu ali probranu ekipu?

PONjAVIĆ: Da, izložba je trebalo da se desi prije dvije-tri godine, ali, spletom raznih okolnosti, dešava se tek sada. Sam rad je zahtijevao da posljednje tri-četiri godine provedemo na terenu, Miljka Brđanin, Marko Bilbija, Petar Bilbija i ja, putujući, penjući se i fotografišući i prikupljajući lokacije koje su od značaja, ličnog i kolektivnog. Bez njih izložba ne bi bila moguća jer će fragmenti putovanja biti izloženi u različitim oblicima. Uz video i audio rad koji tematizuju, dramatizuju i kontekstualizuju priču o Moniki Ponjavić i Bosni, u Bosni. U posljednjoj fazi priprema za izložbu u velikoj mjeri su mi, uz ekipu Banskog dvora, posebno Mladena Matovića i Dijane Grbić, pomogli Mladen Jović, momci iz “Bunkera”, Saša Đorđević i Bojan Galić, zatim Dejan Rakita, Zoran Pilipović, Danijel Špadić, kao i Vanja Kopanja i Sandra Dukić, koje su mi bile važan oslonac u momentima preispitivanja.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.