Decenija od smrti Žana Žiroa Mebijusa: Genije sa bezbroj lica

Slavni umjetnik rođen je 8. maja 1938. godine, ali se za pravi početak njegovog života, onog umjetničkog, uzima 1963. godina, kada je u sprženom, pustinjskom pejzažu američkog jugozapada, svoj stripovski život započeo poručnik američke konjice pod imenom Majkl Bluberi. Junak, koji će svog autora, iz poluanonimnog francuskog zaljubljenika u strip i mladog strip crtača, štićenika velikog Žižea, pretvoriti u zvijezdu evropskog i svjetskog stripa. A zatim će taj isti Žan Žiro hladnokrvno svoj zvjezdani status odbaciti u stranu, stavljajući u prvi plan svoj alter ego, tajanstvenog vizionara po imenu Mebijus. Autora, koji će zauvijek reformisati svijet stripa i ostaviti neizbrisiv trag kroz sve tokove moderne kulture i za kojeg je legendarni italijanski režiser Federiko Felini svojevremeno rekao da je on genije u ravni sa Pikasom ili Matisom.

- On je jedinstveni talenat obdaren nevjerovatnom vizionarskom imaginacijom koja se stalno obnavlja i nikada nije vulgarna. Mebijus zabrinjava i tješi. Ima sposobnost da nas transportuje u nepoznate svjetove, gdje se susrećemo sa uznemirujućim likovima. Moje divljenje je potpuno. Smatram ga velikim umjetnikom i genijem, poput Pikasa ili Matisa - rekao je Felini.

Žiro je već sa tri godine, zbog razvoda roditelja, otišao da živi sa bakom i djedom na selo. Za naučnu fantastiku, koja će postati ključni segment njegovog rada, zainteresovao ga je otac, a sklonost prema modernoj pop kulturi otkrio je tokom boravka sa majkom u Meksiku. Ljubav prema crtanju motivisala ga je po završetku osnovne škole da upiše školu za primijenjenu umjetnost, ali akademske forme te škole bile su mu nezanimljive, pa ga fascinacija stripom dovodi do odluke da mu to postane životni poziv. Počinje da radi kao ilustrator za nekoliko manjih magazina, sve vrijeme crtajući i čitajući stripove. Tokom 1955. godine odlazi kod majke u Meksiko, gdje otkriva marihuanu, džez, bldžz i djevojke, uz totalnu fizičku i mentalnu transformaciju svoje ličnosti.

Po povratku u Evropu, nakon odsluženja vojne obaveze, stupio je u kontakt sa Žozefom Žilenom Žižeom, tvorcem strip vesterna “Džeri Spring” i osnivačem čuvenog magazina “Spirou”, postajući njegov učenik. Radeći s njim kao asistent uči se profesionalizmu i jača crtačku rutinu. U međuvremenu časopis “Pilot” započinje novu seriju vesterna za koju je kao scenarista bio zadužen hiperproduktivni Žan-Mišel Šarlije, a Žilen preporučuje svog štićenika za crtača. Nastaje tandem koji stvara strip po imenu “Tvrđava Navaho”, sa kojim započinje serija avantura poručnika Bluberija. Ova epizoda pojavljuje se 31. oktobra 1963, a lik buntovnog oficira, inspirisanog licem glumca Žan-Pola Belmonda, brzo osvaja publiku, kako zbog kvalitetnog scenarija iskusnog Šarlijea, tako i zbog sjajnih grafičkih rješenja mladog Žiroa, koji je iz epizode u epizodu stalno poboljšavao svoj crtački stil, postavljajući nove standarde u svijetu stripa.

Originalno korišćenje linija, upotreba svjetla i tame, kadriranje, montiranje tabli, kolorisanje i upotreba pejzaža donijeli su nov pristup tematici vesterna pod snažnim uticajem filma i velikana poput Forda, Pekinpoa i Leonea. Paralelno, kako je Šarlije scenaristički napuštao obrasce klasičnog vesterna pod uticajem svog mlađeg saradnika, tako je i Žiro uvodio novi grafički pristup tematici stvarajući potpuno originalni autorski stil.

Kombinacija ideja i crteža je polako, ali sigurno “Bluberija” pretvorila u jedan od najboljih i najpopularnijih stripova u istoriji devete umjetnosti. Žiro ni nakon Šarlijeove smrti (1989) nije odustao od junaka koji ga je proslavio, radeći još nekoliko epizoda koje su se bavile nešto starijim Bluberijem u odnosu na ranije radove, a u saradnji sa drugim autorima radio je i epizode spin-of projekata “Maršal Bluberi”, otplaćujući pošteno dug poručniku, zaslužnom za njegov ulazak na svjetsku strip scenu.

Još prije rada na “Bluberiju” Žiro je uradio nekoliko kratkih crno-bijelih stripova za andergraund časopis “Hara Kiri”, pod pseudonimom Mebijus, ali svoj alter ego na slobodu pušta tek nakon uspjeha sa “Bluberijem”.

Pustivši se s lanca, on se slobodno šeta kroz žanrove i stilove, stalno pronalazi nove izvore inspiracije, eksperimentiše sa tehnikama crtanja, koristi narkotike tokom rada, u radove ubacuje elemente rok kulture, filma, filozofije i književnosti. Radi razne plakate, bavi se ilustrovanjem djela naučne fantastike. Između 1973. i 1974. potpisuje nekoliko radova za “Pilot” u stilu Mebijusa, od kojih jedan, “Skretanje”, najavljuje nova interesovanja autora. Prekid rada na “Bluberiju” u periodu između 1975. i 1979, zbog svađe sa izdavačem, pružio je Žirou priliku da se potpuno posveti istraživanju i eksperimentisanju pod novim imenom. Baš u tom periodu dolazi do stvaranja tzv. pokreta za odrasli strip u Francuskoj, dolazi do rušenja cenzure, što Mebijus koristi da zablista u punom sjaju, bez ograničenja. Objavljuje strip “Ludi kuronja”, a zajedno sa crtačima Drijeom i Dioneom čini neformalnu strip grupu “Les Humanoides Associes”, koja pokreće magazin za naučnu fantastiku i strip, legendarni “Metal Hurlant”, čijih je prvih šest brojeva grafičkim kvalitetom i idejama obilježilo svjetski strip izazivajući revoluciju u toj oblasti.

Časopis doživljava i američko izdanje, pod imenom “Hevi metal”, a kasnije i druga. “Bijeli košmar” (1977), “Mačje oči” (1978) i “Major Fatal/Hermetička garaža” (1979) izazvali su tektonske potrese u svijetu stripa, najavljujući gromoglasno novo doba u ovoj umjetnosti.

U tom periodu se njegovo slučajno poznanstvo sa režiserom Aleksandrom Žodorovskim pretvara u jednu od najčudesnijih saradnji u svijetu umjetnosti. Međusobna interakcija dva vizionara definitivno Žiroa izvlači iz svih šablonskih pristupa stripu, otkrivajući mu sasvim nov horizont rada. Ostavlja se poroka, počinje da meditira, guta knjige iz filozofije, ezoterizma, religije, a iz njihove saradnje nastaje legendarni strip “Inkal”, jedan od najpoznatijih strip serijala svih vremena. Čudesni strip, koji ne zna za žanrove i vrijeme, u kome ne postoje pravila i granice koje se ovaj tandem, prateći sumanute avanture svog junaka Džona Difula, ne usuđuje srušiti i preći. Miješaju fantastiku, triler i dramu, stvarnost i snove, ubacuju elemente Biblije i drugih religioznih knjiga, prepliću likove Hrista, Mojsija, Djevice Marije, pojavljuju se jing-jang, tarot karte i tajna društva. Strip doživljava veliki uspjeh postajući kult za sebe, ali to nemirni duh njegovog autora ne zadovoljava, već inspiriše da traži nove izazove. Tako da nakon šest epizoda saradnju sa Žodorovskim na “Inkalu” nastavlja naš Zoran Janjetov, dok se Mebijus okreće novim izazovima. Sredinom 80-ih napušta Evropu da bi otišao u Polineziju, gdje počinje da stvara pod pseudonimom Žir, a kao rezultat toga nastaju stripovi “Veliki kristal” i “Noć zvijezde”. Vraća se “Bluberiju”, ali stvara i stripove “Na zvijezdi”, “Vrtovi Edene”, “Reintegracija-integracija”, “Ludača svetog srca”, te sarađuje na brojnim filmskim projektima kao dizajner. Tada je počeo da radi “Srebrnog Letača” (sa velikim Stenom Lijem), gostovao je na kultnom stripu “13” (epizoda “Irska verzija”), te dobio mnoge nagrade i priznanja. Piše i crta u svoja tri pojavljivanja kao opsjednut, skoro do samog kraja života, izbacujući u prosjeku od dva do tri stripa godišnje. Hiperproduktivni proces je tek 2010. godine zaustavilo narušeno zdravlje i bolest, koja ga je najzad odvojila od stripa do smrti dvije godine kasnije. Značaj i uticaj onoga što je Žan Žiro Mebijus uradio u svijetu stripa i kulture uopšte neizmjerljiv je.

Ne postoji oblik moderne vizuelne umjetnosti na koji njegov rad nije ostavio direktni ili posredni uticaj, uz ogroman broj sljedbenika i poštovalaca, bez obzira na to da li je riječ o strip autorima, piscima, dizajnerima i filmskim režiserima.

Region

Na prostoru bivše Jugoslavije Žiro je bio jedan od najpopularnijih strip autora, naravno najviše zahvaljujući “Poručniku Bluberiju”. Slavni vestern izlazio je širom regiona u nekoliko strip revija, ali i u formi albuma za nekoliko izdavača. Veliki broj njegovih drugih stripova, nažalost, uz mnogo kašnjenja, poput serijala “Inkal”, “Arzak” “Dekalog”, objavljen je u regionu, kako kroz regularna. tako i kroz piratska izdanja.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.