Vijek od objavljivanja romana Džejmsa Džojsa: Svijet je naučio da čita i razumije veličinu “Uliksa”

Vijek “Uliksa” obilježava se na različite načine širom svijeta, a željeći da malim dijelom budemo makar pomenom i pričom dio slavlja jednog književnog djela, razgovarali smo sa profesorom, književnikom, kritičarem i prevodiocem “Uliksa” na srpski jezik Zoranom Paunovićem, koji se za “Glas Srpske” osvrnuo na samo neke značajne segmente ovog romana, te na njegov značaj danas.

- Njegov značaj sada je možda i veći nego u vreme kad je objavljen. Jer, tokom proteklih sto godina “Uliks” je stekao mnoštvo poklonika, a Džojs ogroman broj sledbenika i učenika. Jedan od njih, Danilo Kiš, možda je najbolje sumirao Džojsov značaj rečima: “Svi smo mi moderni izašli ne iz Džojsovog šinjela, nego iz džojsovskog košmara, iz džojsovskog veličanstvenog poraza!” Pod porazom je podrazumevao to što je Džojs za života ostao manje-više usamljen u viziji nove književne umetnosti. Kao i mnoge velike stvaraoce i njega će na pravi način početi da čitaju i razumeju nakon njegove smrti - rekao je Paunović za “Glas Srpske” i dodao da, naravno, to ne znači da je u vrijeme kad je objavljen prošao neprimijećeno.

“Uliks” ne samo da je bio primijećen roman, već je izazvao burne reakcije i suprotstavljene stavove među piscima i kritičarima, premda je šira čitalačka publika tada ostala uglavnom nezainteresovana.

- Bilo je pohvala, među njima i onih koje su Džojsu uputili neki od najvećih književnih autoriteta međuratnog perioda, poput Tomasa Sternsa Eliota ili Ezre Paunda, ali je bilo mnogo više pogrda i pokuda, proisteklih mahom iz nerazumevanja Džojsovog remek-dela. Zamerali su tvorcu “Uliksa” na svemu i svačemu: na nerazumljivosti, cinizmu, bezbožništvu, i ko zna čemu sve ne, ali ponajviše na preteranoj smelosti u pisanju o čovekovom čulnom životu, smelosti koju su čak i takvi pisci kao Virdžinija Vulf ili Andre Žid osuđivali kao nedopustivu vulgarnost – kaže Paunović.

Novi mitovi

On navodi da danas “Uliks” spada u krug najuticajnijih djela u istoriji svjetske književnosti.

- Zlobnici vole da kažu i da je taj roman “najnečitaniji bestseler dvadesetog veka”, te da o ovom delu svi rado govore premda ga je malo ko čitao - ali su tragovi Džojsovog Leopolda Bluma u svetskoj književnosti toliko rasprostranjeni i duboki da im odavno ne može naškoditi nikakva poruga ili nerazumevanje. Pokušamo li da priču o uticaju svedemo na suštinu, možemo istaći dve stvari: pre svega, Džojs je pokazao da je forma romana slobodnija i otvorenija za eksperimente no što je dotadašnja književna teorija i praksa zamišljala i pokazivala, a onda, pokazao je i to da su modernom dobu potrebni novi mitovi, do kojih se stiže prethodnom razgradnjom onih koji su s proticanjem vekova postali zastareli i obesmišljeni – navodi Paunović.

Predrasude i uticaj

Paunović smatra da su danas najvećim dijelom otklonjene predrasude o “Uliksu” kao “teškom”, nerazumljivom i nepristupačnom djelu, te optužbe za vulgarnost.

- Svet se u međuvremenu nagledao svega i svačega pa takve optužbe danas zvuče komično. Mnogo je važnije to što je svet naučio da čita “Uliksa” i da razume njegovu veličinu - pored ostalog i zahvaljujući hiljadama i hiljadama stranica ispisanih o njemu. To što se i danas ovde-onde mogu čuti sporenja oko vrednosti romana dokazuje njegovu vitalnost i svevremenost: jedna od najgorih sudbina koja može zadesiti veliko književno delo jeste ta da bude svrstano u kategoriju nespornih klasika – tada ono postaje okamenjeni fosil o kome više niko nema potrebe niti želje da razmišlja. O “Uliksu” se i danas aktivno i naveliko razmišlja, pišu se radovi i studije, održavaju naučni skupovi, stvaraju se dela inspirisana Dablinom i Džojsovim junacima – ali je, naravno, najvažnije jedno: “Uliks” se i dalje čita – navodi Paunović.

“Uliks” i danas ima uticaj na književnost, a kako Paunović kaže, na mnogo načina je promijenio sama razmišljanja o književnosti.

- Potraga za istinom, pre svega istinom o čovekovom unutrašnjem svetu postala je važnija od neretko isprazne lepote i napadnog buđenja saosećanja prema likovima – odjednom, pisac više nema obavezu da se dopadne čitaocu, već zadatak da mu saspe u lice istinu kako o svetloj strani, tako i o mračnom naličju njegove egzistencije. Mnogo je više i sve je više onih čitalaca koji “Uliksa” doživljavaju ne samo kao bespoštedno iskrenu, nego i kao raskošno zabavnu knjigu - kaže on.

Dragocjenost

Kao prevodilac ovog djela na srpski jezik, Paunović je ovom prilikom istakao da je “Uliks” roman čija je jedna od najdragocjenijih odlika sposobnost da čitaoca, a posebno prevodioca, stalno suočava sa neočekivanim pripovjedačkim rješenjima, ali i lavirintima i preprekama na putu do smisla.

 - Džojs je svoj raskošni, možda nije preterano reći i genijalni pripovedački dar, u ovom delu ispoljio na najplodotvorniji mogući način: svako od osamnaest poglavlja pisano je drugačijim pristupom, stilom i tehnikom, pa se putovanje kroz roman povremeno odvija strmoglavom brzinom, a na trenutke vam se čini da je čitav svet stao i da se više nikad neće pokrenuti – zaključuje Paunović i dodaje da je značaj ovog romana i u tome što svaki čitalac koji se susretne s njim, doživljava pravo putovanje otkrivanja, što spada u red najuzbudljivijih avantura koje radoznalom ljudskom duhu može da podari književnost.    

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.