Šantićeva trajanja
Po pjesničkom opusu, po onome što je značio svome gradu, širem hercegovačkom zavičaju i svome narodu u vremenu dok je živio i stvarao, po onome što od upokojenja predstavlja za srpski narod, njegovu poeziju i kulturu, Aleksa Šantić je znamenita figura.
On se, poput najvećih, uzdigao do narodnog pjesnika, a njegova poezija, posebno najznačajnije pjesme, postale su neupitni dio nacionalne svojine. Njihovu emociju i sadržaj Srbi su prihvatali kao svoje lično, kao nešto što je dio najintimnijeg duhovnog bića. Njegova poezija i sve ono što je u posljednjim decenijama devetnaestog i prvim decenijama dvadesetog vijeka radio, mogu se svrstati u nacionalni rad, u najplemenitijem određenju toga pojma.
Šantić je bio jedan od glavnih ljudi onoga što je u istoriji našeg naroda, njegove književnosti i kulture, označavano kao “mostarski književni krug”, ili još tačnije kao “mostarsko kulturno čudo”. Na završetku studije o Šantiću, u trećem tomu njegovih cjelokupnih djela, objavljenih u Beogradu tridesetih godina dvadesetog vijeka, njihov priređivač Vladimir Ćorović piše: “Kada su u Mostaru podizali Šantićev spomenik na groblju, na Pašinovcu, skroman ali ukusan, i kad su me pitali šta bih preporučio da se kao najpodesnije i za pesnika najkarakterističnije napiše na njemu, ja sam im predložio da upišu one njegove stihove: “Moj život nije proteko zaludu”.
“Šantića su potvrdili vrijeme i srpski jezik”, napisao je nedavno Ranko Popović, jedan od najboljih poznavalaca književnog djela ovog pjesnika. U obimnom pjesničkom opusu Alekse Šantića od blizu devetsto pjesama, tematsko-motivski, poetički i vrijednosno izdvajaju se nekoliki kompleksi. Ovom prilikom ukazujemo na jedan od najznatnijih i najprepoznatljivijih, na Šantićevo rodoljubivo pjesništvo. I to, naravno, samo preko nekoliko, za ovaj povod izdvojenih primjera. U poznatom tekstu pod naslovom “Obnova naše rodoljubive poezije”, iz 1908. godine, Jovan Skerlić smatra da su obnovitelji poezije ove inspiracije u srpskoj književnosti Aleksa Šantić i Veljko Petrović.
U toj obnovi za uticajnog kritičara i književnog istoričara, “povratak pjesnika svome narodu” se i očekivao od jednog Hercegovca, pjesnika koji je srastao sa područjem “gde se nalazi srž našeg celog naroda”. Šantića između drugih patriotskih pjesnika Skerlić izdvaja i zbog toga što je njegovo rodoljublje živo, iskreno i bez imalo poze i izvještačenosti.
“Lepota Šantićevih izvesnih patriotskih strofa, prevazilazi njegove ostale pesničke stvari”, piše o Šantićevoj rodoljubivoj poeziji Jovan Dučić. Dovoljno je pomenuti samo nekolike Šantićeve rodoljubive pjesme, u dosadašnjoj literaturi o njemu već izdvojene kao najbolje: “Ostajte ovdje”, “Mi znamo sudbu”, “Moja otadžbina”, “Moji očevi” i “Seoba”.
Veliki pjesnici su uvijek srasli sa svojim narodom, maternjim jezikom i sudbinskim, prekretničkim momentima u njegovom istorijskom kretanju. Oni se - da uzmemo Njegoša kao najvišu mjeru srpske poezije – “zalijeću” svom silinom svoje misli u nacionalne rane, da ih najprije raskrvare, kako bi što prije zacijelile. Šantić je pjesnik takvog kova, dara i osjećanja, i to potvrđuje svaka od ovdje nabrojanih antologijskih pjesama.
I ovu činjenicu, koja je poetičko-etička, ali koja je i više od bilo kakvog poetskog samjeravanja, najtačnije je uočio i definisao Šantićev savremenik i prijatelj, takođe veliki srpski pjesnik Jovan Dučić. Povodom Šantićeve pjesme “Ostajte ovdje” on piše: “Može i ne značiti mnogo jedna lirska pesma, čak i kad je najlepša, ali jedna lirska pesma koja definiše ceo jedan istorijski fakat, ona je za svoj narod jedan dokument, i jedan zavet”.
Evo najtačnije definicije rodoljubive poezije, zapravo poezije uopšte. Ona nikad nije samo puka estetska činjenica, pa čak i kad je najljepša, već definiše uvijek nešto univerzalnije i smisleno punije.
U pjesmi “Ostajte ovdje” Šantić iskazuje ljudski bol (moglo bi se reći i krik!) zbog iseljavanja Srba muslimanske vjeroispovijesti devedesetih godina devetnaestog vijeka iz Bosne i Hercegovine. Smisao potresnih stihova za Šantićeve savremenike nije bio upitan. Nikome nije trebalo objašnjavati kome su bili upućeni! Međutim, u drugoj polovini dvadesetog vijeka, pa čak i u našem vremenu, političko-ideološki kontekst uticao je na interpretaciju velike pjesme. Jedan od najpravoslavnijih srpskih pjesnika, Aleksa Šantić razumijeva da je njegov narod, poput drugih evropskih naroda, višekonfesionalan, da su Srbi svi oni koji govore srpskim jezikom, bez obzira na vjerske razlike koje među njima postoje. Danas bismo rekli da je Šantić bio i filološki osviješćen srpski pjesnik. Tekst njegove pjesme nije ostavio mogućnost bilo kakvih krivotvorenja u tumačenju, koja su se, nažalost, dešavala i dešavaju.
Zadatak velikih pjesnika je da brinu i o identitetu svoga jezika, a ne samo o njegovoj ljepoti i izražajnim mogućnostima. Tako se, na primjer, ponašao i Šantićev veliki prethodnik i jedan od njegovih uzora Branko Radičević. U svom čuvenom “Đačkom rastanku”, velikoj poemi srpskog romantizma, on poziva Srbe iz različitih pokrajina u kojima žive da se ujedine u jedno srpsko bratsko kolo. Za Brankove savremenike i tumače njegove blistave poeme u narednih stotinu godina nije bilo sporno da “Đački rastanak” predstavlja pjesničku razradu filološke rasprave “Srbi svi i svuda” Vuka Karadžića.
Pjesma “Ostajte ovdje” je “cela lepa”; ozaruje snažnom simbolikom, dirljivo apelativnim tonom i poetskom slojevitošću. Ova njena strofa potvrđuje pjesnikovu filološku svijest o odrednicama nacionalnog bića: “Ovdje vam svako bratski ruku steže / U tuđem svijetu za vas pelen cvjeta / Za ove krše sve vas, sve vas veže / Ime i jezik, bratstvo i krv sveta”. Podvučeni stih moćno oglašava stav: čovjeka kao biće zajednice određuju jezik, ime i porijeklo!
Rodoljubiva poezija Alekse Šantića je izrazito intimistička, jer je odlikuje poistovjećivanje pjesnika (kod Šantića bi bilo suludo reći “lirskog subjekta”) sa sudbinom naroda. Ni kod jednog srpskog pjesnika ne postoji tako intenzivan dijalog sa precima, prošlost nije toliko živa, glasovi starine i predanja u tolikoj mjeri autentični. U “Mojoj otadžbini” ima i ova poznata strofa: “Ne plačem samo s bolom svoga srca / Rad zemlje ove uboge i gole; / Mene sve rane moga roda bole, / I moja duša s njim pati i grca”. Ne postoji niko među pjesnikovim sunarodnicima ko je posumnjao u istinitost njegovog možda i najpoznatijeg stiha (Mene sve rane moga roda bole), zapisao je nedavno direktni Šantićev duhovni potomak, veliki srpski pjesnik Đorđo Sladoje. Velikim pjesnicima se vjeruje!
Pomenutom pjesmom “Ostajte ovdje”, zatim onom pod naslovom “Seoba”, pjesnik je progovorio o onome što je tištalo njegove sunarodnike, a što je jedan od najtrajnijih usuda naše povjesnice. Vezanost za zavičajno podneblje i nacionalna pripadnost pojedinca obavezuju. O tome Šantić kazuje u brojnim svojim pjesmama. Kod njega riječi otadžbina, sloboda, žrtva, zavičajno podneblje, nisu samo pjesnički simboli, već vrijednosti najvišeg reda u kojima se sljubljuju i neraskidivo vezuju lično i nacionalno. “O, ne dajte, Srbi, da Vukova kletva / Okalja vam obraz čist ko sunce s neba / Ne idite, braćo, od rodnoga praga / Jer mučenoj zemlji mučenika treba”, kaže Šantić u pjesmi “Seoba”.
Kakvih sve tonova ima u ovom katrenu: bratske molbe, istorijskih reminiscencija, ljudskih opomena i prijekora! I koliko ovi stihovi snažno odjekuju u našem vremenu, zasijecajući u jedan od glavnih nacionalnih problema! U ovoj epohalnoj premetačini i terminalnoj fazi svjetskog ludila kome nismo ni pokušali da se izmaknemo, “Seoba” Alekse Šantića može da se posmatra i kao nacionalni program.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
