Pola vijeka romana “Peščanik” Danila Kiša: Osipanje života u traganju za ocem
BANjALUKA -”Opsednut sam iskustvima iz detinjstva. Opsednut sam holokaustom, nestankom oca, uspomenama na teško ratno detinjstvo. Morao sam da se oslobodim te opsesije. Zato sam o tome pisao”, riječi su Danila Kiša čiji je roman “Peščanik” objavljen prije 50 godina.
Riječ je o djelu koje je nastavak velike sage o piščevoj potrazi za ocem i vlastitim identitetom.
“Peščanik” je iste godine kada je i objavljen, dakle 1972. proglašen i romanom godine osvojivši čuvenu NIN-ovu nagradu. Ipak, pisac se 1978. javno odrekao NIN-ove nagrade, što je tadašnja redakcija NIN-a shvatila kao protest protiv objavljivanja u NIN-u tekstova koji su osporavali Kiša i njegov “Čas anatomije”.
Važno je napomenuti da je odnos kritike i javnosti bio drugačiji prema Kišovoj literaturi prije i poslije “Peščanika”. Nakon pojave ovog romana javnost je počela naglo da se interesuje za njega.
“Peščanikom” je Kiš završio svoju porodičnu triologiju, dostigavši zrelost i dokazavši se kao majstor lirske i intelektualne proze.
Ono što “Peščanik” čini posebnim jeste činjenica da on čitaocima djeluje kao zagonetka, kao intelektualni i umjetnički lavirint. Sam naslov je simboličan. Peščanik je pješčani sat, ali u kontekstu romana ovaj simbol prije svega treba da nas asocira na osipanje, na propadanje svega što živi. Kao što se pijesak osipa, tako i život osipajući se nestaje.
Kada čitamo roman iz njega izvire beskrajna tuga i tragično iskustvo koje je Kiš cijelog života osjećao, jer je od ranog djetinjstva njegov život bio obilježen bolom.
“Peščanik” je treći dio triologije “Porodični ciklus” kojem prethode “Rani jadi” i “Bašta pepeo”. U ovim romanima o jevrejskoj porodici Sam, Kiš je dostigao najviše umjetničke domete.
U “Peščaniku” on treći put piše o porodici Sam i njenoj sudbini tokom Drugog svjetskog rata, a djelo je u pogledu forme i stila jedno od najsloženijih ostvarenja u srpskoj književnosti. Roman je sačinjen od 67 poglavlja, među kojima se izdvajaju prvo i posljednje. Prvo je prolog u kome E. S, odnosno Eduard Sam, započinje pismo, dok se u posljednjem iznosi sadržina tog pisma. Sve što iščitavamo u romanu dešava se tokom jedne noći i to od kasne večeri do zore. U tom periodu mi pratimo priču Kišovog oca, a pisac nam opisuje razne događaje sjećajući se onih dalekih, ali i onih skorijih.
Danilo Kiš je rekao da “Peščanik” nikada ne bi nastao da nije bilo Džojsovog “Uliksa” i pisma koje je njegov otac napisao u aprilu 1942. godine. Pismo je bilo upućeno Eduardovoj sestri Olgi, Kišovoj tetki koja je umrla u Aušvicu. Ono opisuje siromaštvo porodice u Mađarskoj, ali i mnoštvo događaja i mjesta koje Kiš jedva uspijeva da prepozna. “Peščanik” je komentar na pismo i događaje opisane u njemu, ali i komentar na post skriptum u kojem njegov otac piše “Bolje ako se nalazimo među progonjenima nego među progoniteljima”.
Porijeklo
Danilo Kiš rođen je u Subotici 1935. godine. Otac mu je bio Eduard Kiš, mađarski Jevrejin. Majka Milica, rodom iz Crne Gore, bila je pravoslavne vjeroispovijesti. Nakon odvođenja njegovog oca u Aušvic 1944. godine nastaje seljenje i tragedija koja je obilježila piščev život i djelo.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
