Objavljeno luksuzno izdanje trilogije “Siluete starog Beograda” Milana Jovanovića Stojimirovića

Kao rijetko ko, ovaj novinar, diplomata, istoričar, pisac i publicista znao je intimni život, tokove srpskog društva i mnoge tajne naše burne istorije i sabrao ih u trotomno djelo “Siluete starog Beograda”. Ovaj novinar, književnik, diplomata, političar doprinio je atmosferi svog vremena, a bio je u vezama sa mnogim javnim radnicima i starim porodicama Srbije.

Od ukupno tri toma koliko sadrži kompletno izdanje, u prvoj knjizi Stojimirovićevih “Silueta starog Beograda” koja sadrži dva ciklusa – “Beograd i Srbija” i “Obrenovići”, sabrane su živopisne kozerije o beogradskim ulicama, šetalištima, kafanama i ambijentalnim cjelinama prestonice, autor je odslikao srpske banje, proslave, običaje, modu, ondašnje novotarije, zanate, konake, putovanja… 

U drugi ciklus uvrstio je likove pripadnika i pristalica dinastije Obrenovića i dvorske elite: kneza Miloša i kneginje Ljubice, gospa Anke, Blaznavca i Velimira Teodorovića, kralja Milana, porodice Mašin i mnogih drugih aktera stvaranja moderne srpske države i tako na uvjerljiv i živopisan način upotpunio sliku o Beogradu DžIDž vijeka, od Takovskog ustanka do srpske bela epok ere i tragičnog Majskog prevrata 1903.

U drugoj knjizi “Silueta starog Beograda” njen pisac, hroničar i erudita nanizaće galeriju portreta starog Beograda i Srbije, najviđenije ličnosti iz svijeta političara, naučnika, književnika i umjetnika (Joakim Vujić, prota Mateja, Cvijić, Čeda Mijatović, Danica Marković, Laza Paču, Kornelije Stanković, Emilijan Josimović, Skerlić, Jelena Dimitrijević itd.).

Jedan za drugim ređaju se likovi, djela i priključenija znamenitih ličnosti u posljednja dva vijeka koji su ostavili vidan trag u društvenom i kulturnom životu Srbije. 

U traganju za iščezlim gradom i prohujalim vremenima i običajima jedne osobene gradske sredine, ovim svojim beogradskim pričama Stojimirović je ispisao spomenicu opominjući svoje čitaoce na potrebu očuvanja spomenika kulture i negovanja kulture sjećanja i sopstvene tradicije. 

Ciklusi “Beogradske siluete” i “Domaći stranci” čine treću i posljednju knjigu “Silueta starog Beograda”. Ona sadrži niz medaljona u kojima je najveći broj pravih “silueta” srpske prestonice, malo poznatih i danas mahom zaboravljenih slikovitih likova koji su davali ton i draž glavnom gradu i na svojstven način doprinosili nastajanju građanskog društva na oslobođenom prostoru viševjekovnog turskog vilajeta.

Među tim likovima bilo je i stranaca koji su prigrlili Srbiju i dali dragocjen obol razvoju svoje druge domovine, učestvujući svako na svoj način u burnoj istoriji Srbije u posljednja dva vijeka.

Milan Jovanović Stojimirović (Smederevo, 1898 - Beograd, 1966) bio je pisac, novinar i diplomata. Poslije osnovne škole u Smederevu, gimnaziju je završio u Beogradu, kao i Pravni fakultet koji je studirao i u Bernu. Pošto je rano ostao bez oca, o njemu i njegovom mlađem bratu starao se, osim majke, njegov ujak Dušan Stojimirović, poznati psihijatar, čije su prezime oba brata iz zahvalnosti usvojila.

Još od studentskih dana saradnik je i urednik u mnogim listovima i časopisima (“Smederevski žurnal”, “Srpski književni glasnik”, “Politika”, “Vardar”, “Samouprava”, “HH vek”, “Vreme”, “Zastava”, “Novi život” i dr.). Poslije svršenih studija postavljen je najprije za dopisnika Centralnog presbiroa Vlade pa izabran za direktora novinske agencije Kraljevine Jugoslavije “Avala” 1937, a 1938. izglasan za poslanika podunavskog sreza na izborima u Smederevu. 

Do početka Drugog svjetskog rata objavio je niz prikaza i portreta savremenika u periodici, ali je u njegovoj rukopisnoj zaostavštini ostalo još više zaokruženih članaka o djelima i ličnostima Miloša Crnjanskog, Veljka Petrovića, Branislava Nušića, Božidara Kovačevića, Jovana Dučića, Ive Andrića, Branimira Ćosića, Milana Rakića, Nikolaja Velimirovića, Stanislava Vinavera, Gece Kona i drugih književnika, kulturnih poslenika i javnih ličnosti međuratne Jugoslavije.

Obrazovan pravnik, koji je služio u više navrata u jugoslovenskim poslanstvima na strani, kao ataše za štampu i diplomatski službenik Milan Jovanović Stojimirović sretao je poznate domaće i svjetske državnike i zvaničnike, o kojima je takođe ostavio zanimljive zapise. Govorio je tečno francuski i njemački, a znao je i engleski, italijanski i ruski jezik. 

Četiri decenije davao je priloge srpskoj književnosti, ali dobar dio toga njegovog rada, njegove pripovijetke, članci, ogledi i prikazi, ostao je neštampan. Istovremeno, u vinogradu svojih predaka i u njegovoj porodičnoj kući u centru Smedereva, Milan Jovanović Stojimirović je godinama sakupljao rijetke knjige, vrijedne slike, stare ikone i druge rijetkosti koje je donosio sa svih strana svijeta. 

Uoči Drugog svjetskog rata postavljen je za načelnika političkog odjeljenja Ministarskog savjeta Vlade Kraljevine Jugoslavije, ali je otpušten 27. marta 1941. poslije vojnog puča. Nekoliko dana po bombardovanju Beograda 6. aprila 1941. prijavio se kao dobrovoljac u jugoslovensku vojsku i u njenim redovima u Aprilskom ratu doživio kapitulaciju i državni slom. 

U Beogradu se jula 1941. prihvatio dužnosti glavnog urednika lista “Obnova”, kada je osuđivao gerilske akcije i politiku nesaradnje sa okupatorom da bi se izbjeglo izazivanje velikih žrtava i prolivanja krvi nedužnog naroda. Od 1941. do 1944. bio je upravnik Državnog arhiva u Beogradu. 

Preuzeo je arhiv u nezahvalnim okolnostima i sa nedovoljno zaposlenih, ali je za nekoliko godina unaprijedio arhivsku službu, zaposlio kvalifikovane službenike, sredio neklasifikovanu arhivsku građu i otkupljivao vrijedna dokumenta u privatnom vlasništvu, uveo specijalne službe za konzervaciju i snimanje građe i predložio izgradnju nove zgrade i osnivanje arhivističke škole. Tako je u teškim uslovima njemačke okupacije potkraj rata pretvorio Državni arhiv u uglednu i zaštićenu državnu instituciju i održavao je takvu do pred neposredan nastup saveznika i Crvene armije. 

Strahujući od odmazde revolucionarnih vlasti zbog iznesenih političkih stavova u listu “Obnova”, potkraj rata izbjegao je u Austriju, gdje se prijavio u američku okupacionu zonu u gradiću Bregencu. Nove jugoslovenske vlasti zvanično ga nisu tražile, nego je na prevaru uhvaćen i izručen novim vlastima u Jugoslaviji. Na suđenju 1946. godine proglašen je za narodnog neprijatelja i osuđen na petnaest godina zatvora sa prinudnim radom i deset godina gubitka građanskih i političkih prava po izdržanoj kazni. Konfiskovana mu je gotovo cjelokupna imovina u Beogradu i Smederevu. 

Nakon sedam i po godina, 1952, Stojimirović je pušten iz zatvora u Sremskoj Mitrovici. Po svjedočenju Aleksandra Stojanovića, datom u postupku rehabilitacije, zatvorenik je amnestiran zbog dobrog držanja i saradnje kao izrazito obrazovan politički zatvorenik, koji je govorio strane jezike i od strane novih vlasti je bio angažovan da prevodi za potrebe Udbe. 

Njegova konfiskovana kuća u centru Smedereva je pretvorena u muzej i otvorena za publiku 1950. godine, zajedno sa konfiskovanim zbirkama: arheološkom, umjetničkom, etnološkom i istorijskom, koje je on sakupljao između svjetskih ratova. Kasnije, testamentom, 1964. godine smederevskom muzeju Milan Jovanović Stojimirović zavještao je legat od 34 predmeta, više hiljada knjiga Narodnoj biblioteci u Smederevu, dok je svoje rukopise, dnevnike i prepisku poklonio Matici srpskoj u Novom Sadu.

Umro je u Beogradu 1966. godine. Rješenjem Apelacionog suda u Beogradu od 9. februara 2022, punih 56 godina od smrti, Milan Jovanović Stojimirović, jedan od najvećih dobrotvora 20. vijeka i pisac “Silueta starog Beograda”, kapitalnog spomenika moderne Srbije, pravosnažno je rehabilitovan nakon decenijskog sudskog postupka.

BIBLIOGRAFIJA

Stojimirović je za života objavio svega nekoliko knjiga, od kojih se izdvajaju “Spomenica Nikole Pašića” (1926), “Sveti Sava - čovek i Sloven” (1934), “Eduard Beneš” (1936), “Godominsko pitanje” ( 1938). 

Tek u novije vrijeme oživjelo je zanimanje za objavljivanje rukopisa iz zaostavštine Milana Jovanovića Stojimirovića pa su u Matici srpskoj u Novom Sadu objavljeni “Portreti prema živim modelima” (1998), odabrani dijelovi dnevika u dvije knjige: “Dnevnik: 1936-1941” (2000) i “Okupacijski dnevnik Milana Jovanovića Stojimirovića” (2020), kao i više portreta i priloga u “Letopisu Matice srpske” te romani “Lanče Smederevac” (2006), “Suva Česma” (2009) i “Šarplaninska ljubav” (2013), “Balkan Balkancima i druge priče” (2010).

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.