Srpski film “Dorotej” slavi 40 godina od premijere: Univerzalna priča o ljubavi i tragediji
Serijom projekcija, koje se počele u Muzeju Jugoslovenske kinoteke sredinom prošlog mjeseca, a potom nastavljene širom Srbije i Republike Srpske, obilježeno je 40 godina od snimanja kultnog srpskog filma “Dorotej”.
U pitanju je ekranizacija istoimenog romana pisca Dobrila Nenadića, u režiji Zdravka Velimirovića, kao jedan od rijetkih igranih filmova sa srednjovjekovnom tematikom u nekadašnjoj jugoslovenskoj kinematografiji. Scenario za “Doroteja” potpisao je slavni pisac, kritičar i dramaturg Borislav Mihajlović Mihiz. On je u saradnji sa piscem istoimene knjige Dobrilom Nenadićem i režiserom Zdravkom Velimirovićem na veliki ekran donio upečatljivu i kompleksnu istorijsku dramu sa početka 14. vijeka u kojoj se prepliću priče o dobroti, ljudskosti i ljubavi s jedne i spletkama u borbi za vlast u manastiru i na vlastelinskom dvoru s druge strane.
“Dorotej”, koji je bio roman prvenac Dobrila Nenadića, svojevremeno je dočekan kao veliko iznenađenje u srpskoj književnosti. Napisana od strane u književnom smislu anonimnog čovjeka, priča je nosila originalnu kompoziciju, upečatljiv stil i, najzad, zanimljivu tematiku srpskog srednjeg vijeka, što nije bilo česta inspiracija domaćim piscima uprkos brojnim podacima koje su nudile istoriografija i epska tradicija.
Radnja romana i filma dešava se u srednjovjekovnoj Srbiji 1308. godine. Monah i vidar Dorotej dolazi da liječi starog igumana. Monah Nikanor se sprema da preuzme položaj u manastiru, pa se njegovo nepovjerenje prema Doroteju pretvara u otvoreni sukob kada iguman ozdravi. U narodu se pronosi glas da je Dorotej čudotvorac pa ga vlastelin Lauš poziva da ga izliječi od rane koja se dala na zlo. U isto vrijeme njegov zapovjednik Dadara udvara se gospodarici Jeleni, Lauševoj ženi, nadajući se da će Lauš umrijeti i da će on preuzeti vlast i ženu svog gospodara. Usamljena Jelena se zaljubljuje u Doroteja, ali u svijetu koji oni predstavljaju nema mjesta za ljudskost i ljubav, zbog čega uslijedi tragedija.
Velimirović, koji je iza sebe ostavio bogat opus sa više od 40 igranih i dokumentarnih filmova (“Dan četrnaesti”, “Lelejska gora”, “Vrhovi Zelengore”) imao je mnogo problema tokom realizacije ovog filma, koji je u to doba slovio za suviše “nacionalan”, ali je režiser u produkciji “Avala filma” uspio da stvori ne samo sjajnu adaptaciju jednog od najčitanijih domaćih romana, već i da kreira kompleksnu i nadahnutu posvetu srpskoj prošlosti kroz jednu ličnu priču.
Filmski kritičar Zoran Janković smatra da je film “Dorotej” i sa stanovišta aktuelnog trenutka zanimljiv i da je zadržao dosljednost u djelo sprovedene melodrame.
- Film “Dorotej”, srećom, nije zadesila sudbina brojnih jugoslovenskih i srpskih filmskih klasika koji su primetan deo svojih čari izgubili usled prekomerne distribucije ovim ili onim putem, tako da je i u tom smislu ovo ostvarenje reditelja Zdravka Velimirovića zadržalo dostojanstvenost koja u opštem smislu krasi ovu ekranizaciju istoimenog Nenadićevog bestselera. “Dorotej” je i za današnja gledanja zanimljiv primer krajnje konsekventno u delo sprovedene melodrame, pa još u istorijskom okviru, a Velimirović je i tog puta pokazao autorsku staloženost i serioznost u tretmanu knjiškog predloška, ali i teme i ere koja je tu opisana - kaže Janković.
Uvjerljivoj rekonstrukciji epohe doprinijeli su kostimi Ljiljane Dragović, koja je nagrađena “Zlatnom arenom” na festivalu u Puli, i scenografija Vlastimira Gavrika. Neke od scena snimane su na ostacima srednjovjekovnih tvrđava, kao što su Maglič i Kalemegdan. Snimatelj je bio Nenad Jovičić, a muziku je komponovao Vuk Kulenović, dok je montažu uradila čuvena Mirjana Mitrović. Veliku ulogu u uspjehu filma odigrala je odlična glumačka ekipa koju je predvodio sjajni Gojko Šantić kao monah Dorotej, Gorica Popović kao Jelena, Velimir Bata Živojinović kao Dadara i Darko Damevski kao Lauš, te niz odličnih glumaca u sporednim ulogama poput Velka Mandića u roli Nikanora i Meta Jovanovskog kao Dimitrija.
Osim čisto kinematografske vrijednosti, film je bio dodatno zanimljiv jer se bavio skrajnutom temom u tadašnjem socijalističkom društvu, srpskom srednjovjekovnom istorijom, i to onim njenim aspektom koji danas zovemo privatna istorija, što nije baš česta tema u domaćoj kinematografiji.
Iako je tih godina snimljeno nekoliko značajnijih djela za jugoslovensku filmografiju poput ostvarenja “Maratonci trče počasni krug”, “ Samo jednom se ljubi”, “Doli Bel” i “Pad Italije”, Velimirovićev film je našao svoj put do publike, uspješno preživio test vremena i stekao kultni status kod publike i kritike, nenarušen i danas, kada slavi važan jubilej.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
