Remek-djelo Frensisa Forda Kopole “Kum” slavi 50 godina: Katastrofa koja je postala klasik VIDEO

Tačnije rečeno, nekih 50 godina unazad, pred datum premijere 14. marta 1972. godine, sve je mirisalo na opštu katastrofu, jer studio “Paramaunt” nije bio zadovoljan kako je Kopola adaptirao roman Marija Puza, smatrajući da je previše mračan i nasilan, uz promašen izbor glumaca i vrlo niska očekivanja od distribucije. Samo snimanje je proteklo u pravom ratu između Kopole i studija, uz nekoliko probijanja budžeta, što je narušilo samopouzdanje režisera i glumačke ekipe, koji su pred premijeru takođe postali skeptični iako je Kopolin saradnik na scenariju Robert Taun nakon probne projekcije svima tvrdio da su snimili remek-djelo.

Ipak, film je uspio da napravi čudo i očekivanu katastrofu preko noći pretvori u trijumf, a promašaj je postao klasik, u isto vrijeme kupivši publiku i kritiku.

Čuveni kritičar Skot Neš dao je možda i najprecizniju konstataciju veličine “Kuma” povodom proslave 45. godišnjice filma.

- Kako napisati recenziju za najbolji film ikada snimljen? Šta se može reći što nije bilo rečeno milion puta prije u novinama i na internetu? Postoji li kliše koji nije bio iskorišćen i kompliment koji nije bio upotrijebljen? Ima li se bilo šta originalno reći o “Kumu” - napisao je Neš. Treba biti iskren i priznati i da nema. I Nešove riječi definitivno jesu precizan opis njegove kinematografske i kulturološke vrijednosti i veličine. Talenat, vještina i nadahnuće kojim je Kopola od običnog gangsterskog filma stvorio ultimativni ep o porodici, očevima i djeci, časti, odanosti, autoritetu, pohlepi, izdaji i neprijateljstvu, ali prije svega o mračnoj cijeni koju pojedinac plaća za apsolutnu moć u svojim rukama, jednako impresioniraju danas kao i prije pola vijeka.

“Kum” je kao malo filmova u istoriji ponudio autentično kinematografsko iskustvo, koje besprijekorno spaja scenario, sliku, zvuk, glumu i režiju u savršenu cjelinu u krajnjem zbiru nadrastajući svaki pojedinačni aspekt filma, prije svega u direktnom kontaktu sa publikom i bez obzira na broj gledanja filma. Kopola je uz pomoć Tauna izvukao maksimum iz Puzove knjige pretvarajući njegovu višedecenijsku sagu o usponu sicilijanskog siročeta u mafijaškog bosa u kompleksnu kombinaciju drame, krimića i spektakla u kojoj svaka rečenica, svaki kadar i svaki ton imaju svoju svrhu u kontekstu kreiranja kompletne priče.

Ogolivši Puzov predložak u hronološki kraći zaplet, uz dosta upečatljivije profilisane likove i filovan oštrim dijalozima, koje su glumci izgovarali uz dosta improvizacije na licu mjesta, on je podigao dramski nivo bazične priče stvorivši iz rutinske gangsterske sage nešto dostojno antičke tragedije. Od lika ostarjelog Don Vita Korleona (Marlon Brando), titularnog kuma koji bdi nad prljavim poslovima mafijaških porodica kao garant mira i profita, njegovog pada usljed zavjere i starosti te povratka odbjeglog sina/princa Majkla (Al Paćino) u njegovu familiju, ono što počinje kao saga o smjeni generacija u jednoj porodici pretvara se u makijavelističku studiju prirode moći. Suštinska tragedija kuma/dona nije u smrti i nasilju, koji ga prate u stopu, već u tome što tokom vladavine on ostaje osuđen na usamljeništvo. Krvna porodica u koju se kune ostaje u drugom planu pred “porodicom” koja mu garantuje opstanak na vrhu kriminalne piramide moći.

Iako “Kum” počinje čuvenim riječima: “Vjerujem u Ameriku”, koje izgovara pogrebnik koji traži pravdu od Don Vita Korleona u njegovoj kancelariji, jer je sistem zakazao, završava se kadrom u kojem kamera u dugom zumu ostavlja novog Don Korleona, Majkla, okruženog vojnicima i savjetnicima, nakon što je naredio ubistvo sestrinog muža i slagao ženu o tome. Nimalo slučajno, jednu od najpoznatijih rečenica u filmu upravo izgovara Majkl, porodični buntovnik, u uvodnim scenama tokom razgovora sa svojom djevojkom i budućom suprugom Kejt (Dajana Kiton) na sestrinom vjenčanju.

- Nije mogao da odbije ponudu moga oca, ili mozak ili potpis na ugovoru. To je moja porodica, ja nisam takav - kaže Majkl.

Nakon što je prepričao istiniti događaj kao uvertiru za seriju antologijskih citata kao što su: “Muškarac koji ne provodi vrijeme sa porodicom nije muškarac”, “Ne pitaj me o mom biznisu, Kejt”, “Ostavi pištolj, uzmi kanole” i najčuveniji od svih: “Daću mu ponudu koju neće moći odbiti”, ispostaviće se da je i Majkl upravo takav. Zapravo, ispostaviće se da je mnogo gori, kao “Kum” novog vremena, hladnokrvni vladar bez milosti i bez emocija, vođen svojim osjećajem dužnosti prema “kriminalnoj porodici”. Naravno, britki dijalozi koji rešetaju gledaoca od početka do kraja nisu samo izum ovog filma, kompletan noar počiva na njima, ali je Kopola svaku izgovorenu riječ pratio jednako oštrim kadrom kamere, glumačkom bravurom ili muzičkim kompozicijama Nine Rota.

To je u praksi značilo, ako si bahati holivudski producent koji odbija kumovu “malu molbu”, probudiš se krvav u krevetu sa odsječenom konjskom glavom u jednoj od najpoznatijih filmskih scena u istoriji. Kada nemaš jasnu ideju kao scenarista, tada pustiš Branda da mumlja kroz zube improvizujući sa zalutalom mačkom u rukama ili kada kao režiser želiš ostaviti prelijep vizuelni utisak, snimaš krupnim kadrovima pastoralne pejzaže Sicilije uz elegantno-melanholične Rotine tonove u pozadini. Kada želiš tragediju koja će iz korijena promijeniti jednu porodicu, pustiš da najstarijeg sina i nasljednika porodičnog biznisa Sonija (Džejms Kan) ubiju uz vodoskoke lažne krvi u namještenoj zasjedi ili Majklovu nevinu sicilijansku vjerenicu Apoloniju (Simona Stefaneli) razneseš u eksploziji auta pred njegovim očima, gurnuvši ga zauvijek na mračni mafijaški put bez povratka. I da u duhu svog italijanskog i katoličkog porijekla, kroz ritualnu scenu krštenja/pokolja rivala, jasno kažeš da za Majkla nema oproštaja nakon odluke da izabere moć, a ne život i ljubav.

Naravno, za sve ove bravure na setu potrebna je režiserska vještina i upornost da nastane glumačka ekipa koja je, po riječima jednako velikog Stenlija Kjubrika, “najbolji kasting u istoriji filma”, da se tvrdoglavo i do smrti boriš sa producentima oko tada posrnulog glumačkog diva Branda ili talentovanog, ali nepoznatog Ala Paćina, dok ti oni nude najveće zvijezde trenutka. Da svjesno rizikuješ sa snimateljem Gordonom Vilisom, koji je postao poznat pod nadimkom Princ tame, jer je prigušeno osvjetljavao svaku scenu kako bi oživio atmosferu mračnih događaja koji se dešavaju u scenariju, izluđujući čelnike “Paramaunta” koji su tvrdili da je film slabo osvijetljen. To, na kraju krajeva, znači da budeš autor, da prepoznaš veliki film u maloj priči, da ga uz pomoć prijatelja i saradnika iz zanatskih djelića konstruišeš u monumentalno remek-djelo koje će obilježiti sedmu umjetnost za sva vremena.

Da bude zanimljivije, Kopola je na snimanje pristao samo zbog dugova prema studiju “Vorner braders”, priznajući pomalo ironično 50 godina kasnije da je njegov najpoznatiji film na neki način uništio njegovu karijeru.

- Nisam želio da radim “Kuma”. Sanjao sam o ličnijim filmovima. Međutim, ubijedili su me porodica i prijatelji i na kraju me je taj film uništio. Bio je toliko uspješan da je sve što sam nakon toga radio bilo poređeno sa “Kumom” - rekao je Kopola.

Slavni režiser donekle je u pravu, jer su ogromni uspjeh i veličina postali ne samo teret za njegovog autora već i za sam američki film sedamdesetih koji je godinama ostao u sjenci koju je “Kum” bacao oko sebe. Nakon dva nastavka “Kuma”, “Apokalipse sad” i gomile drugih filmova različitog kvaliteta, nekoliko bankrota i povrataka, Kopola je prije nekoliko godina za “Gardijan” bio izričit u vezi sa svojim najpoznatijim djelom.

- Puzo je napisao još mnogo toga što nisam iskoristio. Ali ja nisam vlasnik “Kuma”, već “Paramaunt”. Oni će odlučiti da li će snimati nove filmove. Ali ja sam snimio svoju trilogiju. Imam druge stvari na umu i to je završena priča za mene - rekao je Kopola tada, što je prilično razumljivo. Jedan klasik poput “Kuma” u životu je puno, čak i ako ste filmski velikan poput Kopole.

Uspjeh

Film je nagrađen “Oskarom” za najbolji film, najboljeg glumca i najbolji adaptirani scenario, a izabran je i za čuvanje u Nacionalnom filmskom registru Sjedinjenih Država.

Takođe je rangiran kao drugi na listi najboljih filmova u istoriji američke kinematografije, iza “Građanina Kejna”, po izboru kritike i američke Akademije za film, dok je na većini filmskih sajtova na poziciji broj jedan. Snimljen uz budžet od šest miliona dolara, zaradio je više od 250 miliona dolara i sigurno je jedan od najgledanijih filmova u istoriji, uz ogroman uticaj na sedmu umjetnost i kulturu uopšte.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.