Kultna serija “Dosije Iks” slavi 30. rođendan: Istina je i dalje tamo negdje VIDEO

Serija koju je kreirao scenarista i pisac Kris Karter pratila je specijalne agente FBI-ja Foksa Moldera (Dejvid Duhovni) i Dejnu Skali (Džilijan Anderson) dok su istraživali širok spektar neobjašnjivih natprirodnih slučajeva u devet sezona od 1993. do 2002. i dvije dodatne sezone 2016 - 1018. godine vođeni geslom “Istina je tamo negdje”.

Karter je seriju zamislio kao idejnog nasljednika kultnih serijala poput “Zone sumraka” i “Kolčaka: Noćnog uhode”, ali je iskoristio proboj serijala “Tvin Piks”, slavnog Dejvida Linča u svijetu televizije, da svoju ideju proda šefovima “Foksa” kao nešto umiveniju verziju Linčove radikalne vizije TV sadržaja.

Doba teorija zavjere

Kreirajući osnovne ideje Karter je mudro iskoristio rastuću paranoju i mračne tonove devedesetih da stvori seriju koja bi kroz žanrovski spoj policijske drame, naučne fantastike i horora istražila brojne mitove o vanzemaljcima, paranormalnim pojavama i mračnim zavjerama vlade koje su cirkulisale internetom u njegovim ranim danima.

Nimalo zanemarljiv razlog uspjeha serije jeste njegova ideja da kreira centralni ženski lik, koji je bio jednak njenom muškom kolegi, karakteristika koja je bila rijetka u to vrijeme i koja je zahvaljujući glumačkoj hemiji glavnih protagonista savršeno funkcionisala na malom ekranu. Jednako važna stvar u proboju serije bila je pomenuta medijska moć rastućeg interneta koja je zahvaljujući brojnim veb forumima i stranicama koje su istraživale mitologiju serije brzo stvorila snažnu fanovsku bazu kao važnu podršku opstanku serije.

Karakterna postavka od koje je Karter krenuo jeste spoj nespojivih karaktera, što, naravno, nije njegov originalni izum, ali okruženje u koje je stavio svoje junake u velikoj mjeri jeste, a po njegovim riječima, kriva je dihotomija u njegovoj glavi.

- Molder i Skali su mi izašli iz glave kao dihotomija. Oni su jednaki dijelovi moje želje da vjerujem u nešto i moje nesposobnosti da vjerujem u nešto. I pisanje likova mi je palo vrlo lako. Želim, kao i mnogi ljudi, da doživim iskustvo svjedoka paranormalnog fenomena. U isto vrijeme želim da to ne prihvatim, već da to dovedem u pitanje. Mislim da su ti likovi i ti glasovi proizašli iz tog dualiteta - rekao je Karter.

Shodno tome, agent Molder je napisan kao iracionalni sanjar opsjednut teorijom zavjere o dolasku vanzemaljaca, što ga često stavlja kao metu izrugivanja uz nadimak Sablasni Molder, dok je Skali bila skeptična naučnica, doktor medicine, koja je prvobitno dodijeljena svom partneru da razotkrije njegov rad kao prevaru, ali polako uz njega otkriva da istina nije uvijek ono što se može naučno objasniti.

Njihov prvi slučaj vodi ih u šume Oregona, gdje istražuju niz smrtnih slučajeva u maloj zajednici, za koje Molder sumnja da su vezani za vanzemaljske uticaje. Kako počinje od samog zapleta pilot epizode i kultne muzičke teme Marka Snova, tako serija savršeno predstavlja kostur za sljedećih 11 sezona, kroz sveprisutni osjećaj napetosti, misterije, neizvjesnosti i vješto doziranog straha, od prve scene tinejdžerke koja trči kroz šumu Oregona prije nego što je proguta jarka svetlost sa neba do kratke, ali efektne pojave tajanstvenog čovjeka iz sjenke poznatog kao Pušač (sjajni Vilijam B. Dejvis) u finišu epizode. Serija “Dosije Iks” se odmah etablirala kao nešto novo i alternativno u televizijskom pejzažu, uglavnom sastavljenom od sapunica, policijsko-advokatskih procedura ili porodičnih sitkoma, nagovijestivši da vrijeme kreativne slobode na televiziji stiže krupnim koracima.

Međutim, uz sve poštovanje postavci narativnog tona koju pilot “Dosijea Iks” izvrsno pruža, on takođe pruža publici nešto mnogo veće. Uz sve vladine zavjere, invazije vanzemaljaca, mjenjače oblika, supervojnike, tajne organizacije i druge misterije, osnovna stvar koja je “Dosije X” učinila tako izvanrednom predstavom bila je hemija centralnog odnosa dvoje glavnih junaka. Teško je opisati koliko su Duhovni i Andersonova bili dobri zajedno na ekranu, bilo da su razbijali glave zbog neobjašnjivih pojava ili branili jedni drugo od vanzemaljaca koji mijenjaju oblik, dok im vlastita vlada radi o glavi. Između njih dvoje postoji gotovo statički naboj koji pokreće seriju naprijed iako je prvobitna dinamika skeptik/vjernik kasnije dostigla tačku preloma, jer Skalin skepticizam jednostavno nije mogao biti opravdan s obzirom na sve stvari koje je njen lik vidio i iskusio, ostaje upečatljiva emotivna, seksualna i intelektualna napetost dvoje saradnika koja energijom čini novim sve što vidimo na ekranu. Do tada na televiziji neviđena poslovno-lična veza između Skali, racionalne naučnice koja traži logičko objašnjenje, i Moldera, čovjeka uklete prošlosti, opterećenog nikad objašnjenim nestankom sestre Samante, misterioznih porodičnih veza sa Pušačem i fanatičnog vjerovanja u neobjašnjivo, funkcionisala je savršeno.

Ne vjeruj nikome

Sama serija funkcionisala je na dva osnovna zapleta, jednom koji prati glavnu teoriju o prikrivanju invazije vanzemaljaca na Zemlju od strane tajne organizacije iz sjenke poznate kao “Sindikat” do takozvanih epizoda “Čudovište nedjelje”, u kojim dvoje agenata istražuje pojedinačne slučajeve paranormalnih pojava, od vampirizma preko moći tehnologije do ljudi mutanata, što je sjajno razbijalo predvidljivost i privlačilo različite profile publike. Prva sezona je odmah stekla kultni status uz solidnu gledanost od sedam do osam miliona gledalaca, a svakom novom sezonom kvalitet, ali i gledanost serije su rasli sve do finala pete sezone i filma “Dosije Iks” iz 1996 godine. Nakon toga gledanost serije počinje da varira, ali, nažalost, i kvalitet, jer Karter i njegova ekipa saradnika ne daju jasan rasplet centralne linije priče o vanzemaljcima, dok kreativno bogatstvo sporednih priča počinje da biva sve skromnije.

Ubacivanje novih likova Džona Dogeta (Robert Patrik) i Monike Rejes (Anabet Giš), odlazak Duhovnija iz serije u sedmoj, povratak u osmoj i devetoj sezoni, te brojna loša rješenja u scenariju, sve su više narušavali ugled kod starije fanovske baze, a nisu regrutovali nove poklonike. Istina, u velikoj mjeri tome je kumovala i pohlepa kanala “Foks” i njegovo uplitanje u rad scenarista i produkcijske ekipe, što je dovodilo do nepotrebnih spin-ofova poput serije “Usamljeni revolveraši”, ukrštanje sa drugim Karterovim serijama poput “Milenijuma”, te brojne promjene autorskih rješenja, što je dovelo do odlaska nekih od ključnih kreativaca iz produkcijske ekipe i gašenja serije 2002. godine.

Nakon što je drugi film “Dosije Iks”: Želim da vjerujem” iz 2008. godine dobio loše kritike uz slabu gledanost, TV serijal definitivno nije nastavljan sve do oživljavanja 2016. godine sa desetom sezonom od šest epizoda i 2018. godine sa deset epizoda 11. sezone, koje su dobile solidne kritike, ali, realno, nisu imale ni kvalitet ni gledanost prvog ciklusa, a Džilijan Anderson je tada najavila da se više neće vraćati u seriju.

Punih 30 godina kasnije, “Dosjei Iks” su bez dileme aktuelniji nego ikad i na mnogo načina i dalje jako dobro predviđaju vrijeme u kojem sada živimo. S obzirom na to da su originalne sezone inspirisane kolektivnim strahovima tog doba, danas, kada živimo u vremenu u kojem ulazimo u novu, nepoznatu eru koju karakterišu sve veća nerealnost, nadzor, paranoja, zavisnost i strah od tehnologije, mračni ton serije djeluje kao dobrodošli glas razuma. Naime, danas američka vlada javno istražuje viđenja vanzemaljaca, virtuelna lažiranja iz sjenke pokreću izbore širom svijeta, vještačka inteligencija sve je prisutnija, milijarderi kupuju karte za let u svemir, dok zveckanje nuklearnim oružjem jača. Živimo u vremenima neizvjesnosti i ako nas je serija “Dosije Iks” nečemu naučila, to je da istina nije nešto što možemo lako prepoznati.

U trenutku 30. godišnjice serije svjedoci smo nepopustljivosti “Dosijea Iks” u popularnoj kulturi i bezvremenske privlačnosti epskog putovanja agenata Moldera i Skali koje je ostavilo jedinstveni trag u analima televizije i naučilo nas da ne vjerujemo nikome, posebno ne vladama.

Konkurencija

Prvobitnom gašenju serije doprinijela je i sve jača konkurencija, posebno na kablovskim mrežama, pošto je početkom milenijuma počela i zlatna era televizijskih serija.

Projekti poput “Sopranosa”, “Šest stopa pod zemljom”, “Žice”, “Izgubljenih”, “Dedvuda”, “Ljudi sa Menhetna” i drugih serija, u velikoj mjeri su svoj uspjeh dugovali slavi “Dosijea Iks”(kako indirektno, tako i direktno kroz autorske veze sa scenaristima poput Vinsa Gilagana ili Frenka Spotnika, koji su pekli zanat u Karterovom timu), ali koje su takođe kreativno bile nedostižne za “Dosije Iks”, uz ogromnu slobodu i podršku kablovskih kanala poput HBO-a i AMC-a.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.