“Dedvud” slavi 20. rođendan: Vestern od zlata i blata

Nakon velikog uspjeha “Oza”, Žice” “Porodice Soprano”, “Braće po oružju” i drugih serija nastalih ispod kreativnog valjka kablovskog kanala HBO, sa kojima je ta mreža u velikoj mjeri uzdrmala shvatanje televizije i pop kulture početkom milenijuma, na red je morao doći i najslavniji američki žanr, tj. vestern. Idealna prilika za nešto takvo desila se kada je jedan od kreativnih tvoraca legendarnih “Njujorških plavaca”, scenarista Dejvid Milč, došao kod čelnika studija “Paramounta” sa idejom za seriju “Dedvud”, čija je radnja trebalo da se odvija u istoimenom gradiću Divljeg zapada u sedamdesetim godinama 19. vijeka, ali koja je bila previše nasilna i radikalna za klasične televizijske mreže.

Njegove ideje o surovom viđenju pionirskih dana američkog Divljeg zapada na svu sreću poklopile su se sa revolucionarnim distribucijskim pristupom kablovske kuće HBO i tako je počelo emitovanje vesterna o stvarnom Zapadu, okrutnom, prljavom, krvavom i prilično udaljenom od romantičnih predstava o svijetu hrabrih i časnih graditelja moderne Amerike…

Milčov “Dedvud” je vjerovatno najbrutalniji i najvjerniji prikaz američke istorije druge polovine 19. vijeka ikada emitovan u istoriji televizije. Moć pripada isključivo bijelim muškarcima anglosaksonskog porijekla, koji njome kupuju sve moral, život, smrt, odanost, seks... Nasilje i zakon jačeg jedini su oblik reda, niko nije pošteđen, rasizam, mizogenija, zavisnost svih oblika, poroci…, sve je prikazano do ekstremnih granica kakve su, vjerovatno, i vladale u to istorijsko doba.

Neki medijski teoretičari tvrde da je koncept sirovog naturalizma i prikazivanje zlikovaca kao ljudi s emocijama doprinio uspjehu serije, ali to se čini previše jednostavnim objašnjenjem za uspjeh i zloglasnu slavu “Dedvuda”. Koliko god publika, a posebno Amerikanci, obožavaju da gledaju ubijanje, seks i spletke, a sve to smješteno u romantično (anti)herojsko vestern doba, “Dedvud” teško da bi ostvario toliki uspjeh da nije sjajne priče, odlične režije i nadahnute glumačke ekipe.

Kreator serije Milč u startu je krenuo ambiciozno, okupivši vrhunsku autorsku ekipu sa režiserom pilot-epizode legendarnim Volterom Hilom na čelu (koji je i nakon toga obavljao posao supervizora) te čitav niz odličnih scenarista, režisera (Ed Bjanki, Stiv Šil, Dejvis Gugenhajm, Mark Tinker…), scenografa i montažera, što se više nego jasno vidi u krajnjem rezultatu.

Besprijekornu idejnu postavku pratila je isto tako odlična tehnička realizacija u svim segmentima produkcije. Režija, kamera, fotografija, scenografija, glumački kasting…, sve je bilo na nivou filmske A-produkcije, što je u kombinaciji sa subverzivnim scenarističkim tretiranjem materijala dalo serijal koji je bez problema prevazilazio okvire standardnih TV-produkcija. U dobroj mjeri spasavajući ugled žanra, koji se slavi kao autentično američki, ali koji nikad nije bio u prevelikoj ljubavi sa ideologijom američkog korporativnog sistema ili kako je sam Volter Hil jednom definisao: “Nemojmo se zavaravati, Holivud nikad nije posebno volio vestern…”

U tom pogledu “Dedvud” tretira žanr slično kao i nosioci novoholivudske poetike pomenuti Volter Hil, Klint Istvud, Filip Kaufman, Robert Benton ili njihove preteče Don Zigel, Sem Pekinpo ili Bad Batiker. Brutalni realizam pomiješan sa punim razumijevanjem stilizovane mitologije Divljeg zapada, revizionizam i iskreno poštovanje postulata vestern mitova utkanih u svijest publike kroz decenije razvoja žanra… Na prvi pogled disproporcionalna kombinacija koja je ipak u pravim rukama funkcionisala bez problema, ali se na kraju ispostavilo da je bila previše ekstremna za dobar dio publike i kritike.

Recimo u slučaju Divljeg Bila Hikoka, koliko njegov stvarni lik odgovara mnogobrojnim vestern predstavama o njemu (pa i ovoj u “Dedvudu”) teško da će se ikad saznati, ali ni Milč nije mogao sa svojom verzijom Divljeg Bila izbjeći neke stvari koje svi znamo o najbržem revolverašu zapada”: duga kosa, brkovi, dva pištolja okrenuta naopako, Kalamiti Džejn, itd…

Nakon toga slijedi nadogradnja, kako moralna tako i fizička, a ako neko misli da su to nevažne stvari za ovu seriju, tada se slobodno može koncentrisati na gledanje Bi-Bi-Sijevih kvalitetnih dokumentaraca. “Dedvud” je, ipak, nešto drugo, stvarnost veća od fikcije u svakom pogledu...

Sama radnja serije odvija se u Crnim brdima, nekoliko sedmica nakon Kasterovog poraza kod Litl Big Horna. Bivši šerif Set Bulok i Sol Star, njegov kompanjon u trgovačkom biznisu dolaze u gradić Dedvud smješten na indijanskoj teritoriji, izvan saveznog zakona, mjesto u “divljini Divljeg zapada”… Negdje u isto vrijeme u grad dolazi i legendarni revolveraš Divlji Bil Hikok, sa svojom partnerkom Kalamiti Džejn. Njihov dolazak u kamp kvari planove lokalnog gradskog “bosa” dijaboličnog Ela Šverendžera, vlasnika saluna “Dragulj”, kockarnice i javne kuće. Dedvud je u tom trenutku centar zlatne groznice, što podrazumijeva mnogo žrtava i prljavog novca koje Šverendžer želi da prigrabi i obezbijedi sebi neometani tok prihoda. U isto vrijeme kamp naseljava misteriozni i elegantni Kju Toliver koji je baš u trenutku najveće potrage za zlatom riješio da u Dedvudu otvori svoj salon, znatno moderniji od Šverendžerovog. U grad dolazi i njujorški investitor Bred Garet sa svojom lijepom ženom, narkomankom Almom, željan da uloži u razvoj tog mjesta za koje se vjeruje da vrvi od zlata. Plus čitava galerija lokalnih likova poput prostitutki iz “Dragulja”, kopača zlata, trgovaca, prevaranata, ubica i sličnih tipova koji se slijevaju u grad u potrazi za svojim dijelom zlatnog kolača, a čiji se životi prepliću sa namjerama glavnih junaka…

Da bi se zaštitio Šverendžer ne oklijeva da ubije sve one koji mogu da zasmetaju njegovim planovima, bez obzira na to da li je riječ o njegovim ljudima koji mu postaju balast, mirnoj njemačkoj porodici Mec kojoj je jedini grijeh što odlazi iz Dedvuda sa zlatom umjesto da ga ostavi u njegovim rukama ili predstavniku federalne vlade.

Manje ili više svi klišeji žanra su tu, ali kroz tretman Milča i njegovih saradnika dobijamo jedan novi vestern i neka nova pravila… Perfektno uhvaćena atmosfera zlatne groznice i njenih posljedica na ljudske sudbine konstruisana je u “Dedvudu” kroz nekoliko nivoa radnje: dramski, akcioni i pseudoistorijski, koji su zajedno u krajnjem rezultatu ostavili bez daha publiku naviklu na standardizovane i politički korektne tretmane ovakvih tema…

Sam Milč je kasnije tvrdio u intervjuima da je namjere serije bila proučavanje načina na koji se civilizacija spaja iz haosa organizujući se oko centralnog simbola, a u ovom slučaju to je zlato. Iako se serija dotiče raznih pitanja uključujući rasu, prostituciju, mizoginiju, nasilje, politiku i emigraciju, većina glavnih linija priče temelji se na ključnom pitanju uvođenja reda iz haosa. Shodno tome Milč i scenaristi nemaju nimalo milosti prema svojim likovima, bili oni pozitivni ili negativni sa lakoćom ih šalju u smrt ili nestanak. Tako lik Divljeg Bila Hikoka (u sjajnoj interpretaciji Kita Karadina) pogine već u četvrtoj epizodi prve sezone, što bi se u nekoj drugoj seriji desilo vjerovatno u posljednjoj sezoni… Ni tretman ostalih likova nije mnogo bolji, jer je kod Milča bilo nemoguće napraviti jasnu podjelu na dobre i loše momke, taman kad pomislite ovo je lik za koji vrijedi navijati, na površinu ispliva njegov mračni dio koji ga predstavlja u sasvim drugom svjetlu… Granica između zla i dobra tako je tanka da je nekad određuje samo brzina potezanja pištolja ili sposobnost da je izbjegnete.

Ogromnu pomoć u realizaciji svojih ideja Milč je dobio kroz odličan glumački kasting sastavljen od imena poput Kita Karadina, Timotija Olifanta, Moli Parker, Breda Durifa, Pauersa Buta, Vilijema Sendersona, Pola Mekolmsona koji doprinose u punom sjaju impresivnoj slici ovog serijala.

Ipak dijabolični nastup Jana Mekšejna u ulozi Ela Šverendžera, gospodara života i smrti u Dedvudu, teško je prepričati. Njegov lik je do te mjere doveden do savršenstva, da prosto ne možete da vjerujte da nije stvaran. Iz dedvudskog Mefista isijava toliko monstruozne inteligencije i zla da taj prototip modernog američkog biznismena u nastanku bukvalno plaši sopstvenom pojavom, podsjećajući na neko zlobnije izdanje finansijskih magnata Volstrita nekih pedesetak godina kasnije. Samo što, za razliku od njih, on ne trguje dionicima, već svim vidovima ljudskih slabosti, a svaka druga riječ mu je psovka… Kako on to još preciznije voli da kaže: “U čemu želiš isplatu: u zlatu, žetonima za kocku, piću ili kreditu za p…u”.

Emitovanje serije završeno je pomalo neočekivano, nakon tri više nego uspješne sezone po 12 epizoda, iako je pokupila brojne nagrade (uključujući osam “Emi” nagrada) i više nego pohvalne kritike, koje su je proglasile jednom od najboljih serija svih vremena, kako zbog rasta produkcijski troškova (snimanje jedne epizode doseglo je prosječni iznos od oko pet miliona dolara) tako i zbog Milčovog stava da neće dozvoliti kompromise i razvlačenje originalnih ideja radi gledanosti, tako da je serija okončana na vrijeme, da bi dostojno finale dobila igranim filmom 2019. godine. Veliku ulogu u ovom (pre)brzom kraju treće sezone odigrao je tihi rat između studija, koji ga je producirao (“Paramount”) i mreže koja ga je emitovala (HBO).

U svakom slučaju u momentu kada su vesterni u Holivudu postali više stvar pozitivnog ekscesa, usljed autorskih interesovanja nekoliko režisera i glumaca, nego filmski žanr u koji su producentske kuće spremne da ulože novac, “Dedvud” je bio više nego dobrodošlo osvježenje za sve ljubitelje Divljeg zapada… A studio “Paramount” je desetak godina kasnije ponovo odigrao značajnu ulogu u oživljavanju vesterna, angažmanom scenariste i režisera Tejlora Šeridana, koji je serijom “Jelouston” vratio poetiku Divljeg zapada na male ekrane.

Ipak najbolji epitaf kvalitetu i značaju Dedvuda dao je glumac, Džerald Mekreni, koji je u “Dedvudu” tumačio stvarni istorijski lik Džordža Hersta, oca slavnog medijskog magnata Vilijama Randolfa Hersta. Veteran, koji se proslavio u slavnoj vestern seriji “Gunsmoke”, kao razlog za prihvatanje uloge u seriji, koja nije baš slična nekadašnjem idiličnom prikazu Divljeg zapada, objasnio je vrlo jednostavno: “Zato što je serija prokleto dobra”. I toj tvrdnji nema se šta osporiti ni dvije decenije kasnije.

Muzika

Kreativni trijumf “Dedvuda” pratila je odlična muzička podloga kojom dominiraju kantri i folk obrasci, sa minimumom aranžmanskih i drugih inovacija, sve u duhu stvaranja autentične muzičke kulise tog doba.

Manje-više ideja kompilatora je da se svaka od pjesama mogla čuti u nekom ćošku Dedvuda, bilo da je u pitanju vjenčanje ili sahrana, a spisak muzičara obuhvatao je imena poput Misisipija Džona Hurta, Lajla Loveta, Džun Karter Keš, Dželija Rola Mortona, Boba Dilana, Majkla Harlija, Sonija Terija & Braunija Mekgija i drugih umjetnika.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.