KOLUMNA: Spomeniku mjesto na Vracama

Nakon Sarajevskog atentata 1914. godine počinje teror, ubijanja, internacije, hapšenja svih viđenijih Srba u sarajevskoj dolini. Austrougarske vlasti su Srbe smatrale remetilačkim faktorom koji može dovesti u pitanje austrijsku vlast.

Novi pogrom nad sarajevskim Srbima počinje 1941. godine. Bošnjaci i Hrvati u Sarajevu masovno pristupaju vojsci i vlastima Nezavisne države Hrvatske. Za Srbe i Jevreje u Sarajevu nastupa vrijeme genocida.

Na Vracama iznad Sarajeva, u prostoru bivše austrijske kasarne, počinju egzekucije, svakodnevna ubijanja Srba i Jevreja. Sarajevski Srbi su iz Drugog svjetskog rata izašli osakaćeni, gotovo prepolovljeni.

U posljednjem građanskom ratu u BiH Srbi koji su ostali da žive u dijelu Sarajeva koji je kontrolisala tzv. Armija BiH su ubijani, odvođeni u zatvore, na kopanje rovova, a onda do mjesta egzekucije, ili u neki od sarajevskih logora za Srbe.

Prema podacima iz “Knjige mrtvih Srba Sarajeva 1992-1995”, koju je objavio Centar za istraživanje zločina nad srpskim narodom i potpisuje je profesor Milivoje Ivanišević, 860 Srba iz Sarajeva se još uvijek vodi kao nestalo. To su Srbi koji su nestali na teritoriji pod kontrolom tzv. ABiH.

Za njih spomenika nema. Kao što nema spomenika ni za nevine civile srpske nacionalnosti koji su ubijeni snajperima i granatama u dijelovima Sarajeva koje je kontrolisala VRS, kao što su Grbavica, Nedžarići, Vogošća, Ilijaš, Ilidža, Hadžići.

Opšti okvirni sporazum za mir u BiH (Dejtonski sporazum) 1995. godine okončao je rat u BiH. Tim sporazumom je dogovoreno da se područje Sarajeva koje je bilo u sastavu Republike Srpske preda u nadležnost FBiH. Opštine Ilijaš, Ilidža, Vogošća, Hadžići, naselja Grbavica, Nedžarići... Pred ulazak policije FBiH u ova naselja i opštine Alija Izetbegović izjavljuje da mogu ostati oni koji nisu okrvavili ruke i nisu učestvovali u “pobuni”. Šta to znači? Da mogu ostati žene i djeca, a muškarci ne mogu?

Prva opština koja je prešla u nadležnost Federacije je Vogošća. Federalna policija ulazi u Vogošću 22. februara 1996. godine. Policiju vodi Avdo Hebib, tada ministar unutrašnjih poslova, i povodom toga u dokumentarnom filmu o reintegraciji Vogošće izjavljuje: “... kad smo skinuli zastavu sa opštine Vogošća, dobijem informaciju da bivši načelnik opštine sjedi u kancelariji gore, apsolutno mi nenormalno bilo, ne znam ni čija je to igranka bila, ja sam radi zaštite digniteta i funkcije koju sam obavljao naredio odmah da mu se saopšti da pod hitno napusti Vogošću, da ja ne preuzimam nikakvu odgovornost za njega ni za što... istina čovjek je korektno poslušao moju naredbu i odmah je napustio Vogošću i otišao.”

Snimak tog njegovog govora se može naći na stranici Odbora za zaštitu prava Srba u Federaciji BiH.

Šta nam reče gospodin Hebib? Reče da je otjerao srpskog predstavnika u opštini koji je prirodno sačekao novu vlast i vjerovatno čekao da razgovara sa novim federalnim vlastima kako će dalje funkcionisati opština Vogošća. Ali ministar je bio brži pa ga otjerao iz Vogošće. Ako Avdo Hebib nije mogao garantovati bezbjednost srpskom predsjedniku ili načelniku opštine, kako je mogao garantovati bezbjednost nekom običnom malom Srbinu koji bi ostao u Vogošći, Ilidži, Ilijašu, Hadžićima, Grbavici, Vracama.

A Vogošća je bila prva opština koja je prešla u sastav Federacije. Poruka Hebiba iz Vogošće brzo se proširila među Srbima u Ilijašu, Hadžićima, na Ilidži i ostalim naseljima gdje se trebala desiti “reintegracija”. Takva “reintegracija”, vođena na način da se otjera srpsko stanovništvo, zaslužna je zašto Srbi nisu ostali u Sarajevu. Nažalost, bošnjački političari su uvijek mudro predstavnicima diplomatskih misija montirali priču da su se Srbi organizovali da idu iz Sarajeva. Srbi se jesu organizovali da idu onda kad su im Bošnjaci rekli da moraju da idu. Ako je ministar naredio srpskom predsjedniku opštine da mora odmah da ide iz Vogošće, pametnom ne treba puno da shvati šta je bio cilj Bošnjaka.

Eto kako su Srbi “mogli ostati u Sarajevu”.

Na prostoru sadašnjeg Kantona Sarajevo, prema izvještaju Ombudsmana BiH, po popisu 1991. živjelo je 133.965  Srba. Na prostoru Sarajeva je živjelo i 55.499 Jugoslovena. Pretpostavka je da su se Bošnjaci i Srbi u Sarajevu u sličnim procentima izjašnjavali kao Jugosloveni, pa je ovih 55.499 Jugoslovena u suštini po 20.000 Srba i Bošnjaka, a ostatak su mješoviti brakovi i oni su se zaista deklarisali kao Jugosloveni. Prema podacima Agencije za statistiku BiH, na popisu iz 2013. godine u Kantonu Sarajevo je popisano 13.300 Srba. Danas, 2021. godine Srba u Sarajevu nema više od 8.500.

U Sarajevu su bile 152 ulice koje su nosile ime po Srbima. Uklonjene su. Nema ih. Škole i ustanove koje su nosile srpska imena su takođe uklonjene.

Zbog svega ovoga sarajevski Srbi moraju podići spomenik kakav zaslužuje stravična sudbina sarajevskih Srba.

Vraca su područje iznad Sarajeva, prostor koji je na austrougarskim kartama označen kao “VRATCA”, što asocira na mala vrata kroz koja se ulazilo u grad.

Na području Vraca je 1981. godine podignut spomen-kompleks za stradale tokom Drugog svjetskog rata.

Kako je navedeno u odluci Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH, “U dva atrija bilo je upisano 9.091 ime žrtava fašističkog terora sa nekadašnjeg užeg područja grada Sarajeva”. Tu je najveća mana sadašnjeg spomen-kompleksa na Vracama. Nema popisanih Srba ubijenih i nestalih sa područja Ilidže, Ilijaša, Vogošće, Hadžića, Pala, Trnova, i sve ono što je formalno predstavljalo grad Sarajevo do 1992. godine. To je najveći problem sadašnjeg spomenika na Vracama.

Područje Vraca je podijeljeno entitetskom linijom. U Republici Srpskoj je 11.200 metara kvadratnih spomen-kompleksa Vraca.

Iz centra Sarajeva se putem preko Vraca ide na Trebević i Jahorinu, omiljena mjesta za odmor i vidikovac svih onih koji žive u Sarajevu ili su posjetili grad.

Srbi moraju podići spomenik nevino ubijenim Srbima u Sarajevu tokom prošlog vijeka. Spomenik mora biti podignut i radi porodica koje još traže kosti svojih najbližih. Spomenik treba sadržati tekst ko je ubijao Srbe u Sarajevu, čija vojska, ko su bili pripadnici te vojske.

Tekst koji će biti ispisan na spomeniku treba da sastave istoričari. Tekst mora biti ispisan na ćirilici i na engleskom.

U 2019. godini Kanton Sarajevo je posjetilo 665.489 turista. Od toga 87% su stranci. Spomenik treba podići tamo gdje stranci prolaze. Na teritoriji Republike Srpske to su Vraca. Srbi kao narod moraju dati maksimum da prikažu cijelu istinu o ratu u BiH. Srbi moraju pomoći  svima da shvate da su sarajevski Srbi bili žrtve ubijanja u Sarajevu koje je kontrolisala tzv. Armija BiH.

Zato je bitno da se spomenik nevinim ubijenim sarajevskim Srbima podigne na području Vraca, gdje će biti posjećen, kako bi se cijelom svijetu prikazala istina o stradanju sarajevskih Srba. Spomenik mora biti na pravom mjestu i adekvatan, upečatljiv, mora imati prepoznatljivost. Vraca su pravo mjesto. 

Nad sarajevskim Srbima je počinjen i kulturocid. Sve ulice u Sarajevu koje su bile nazvane po Srbima, ili su asocirale na srpski narod, su uklonjene.

Tačno 152 ulice. Ništa nije moglo ostati. Ni ulica Nikole Tesle.

Danas u sarajevskim kantonalnim institucijama, od ukupno 800 zaposlenih, radi samo 15 Srba. Danas je u sarajevskim opštinama jedan odsto zaposlenih srpske nacionalnosti. Danas u Sarajevo Srbi dolaze da rade u zajedničkim institucijama BiH i poslije posla se vraćaju u Istočno Sarajevo.

Srbima kao narodu treba spomenik koji će biti trajno sjećanje. Sarajevski Srbi su sigurno najveći stradalnici ratova u bivšoj SFRJ. Narod koji je ostao bez ičega, koji je u ovim danima prije 25 godina u dugim kolonama po snijegu morao napuštati svoje Sarajevo jer su učestvovali u “pobuni”, kako to reče Izetbegović.

Piše: Đorđe Radanović, predsjednik Odbora za zaštitu prava Srba u FBiH

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.