(Pre)dugo Makronovo čekanje

Naročito su glasno odjeknule najave o namjerama da EU bude radikalno reformisana, te da novi francuski lider samo čeka završetak izbornih turbulencija u Njemačkoj kako bi sa njemačkom kancelarkom Angelom Merkel (čija je pobjeda u Parizu apsolutno očekivana) krenuo u drastično pospremanje Evrope. Izbori su u konačnici donijeli ishod kojem se Makron nadao, ali je njegova implementacija bila mnogo mučnija i, što je još važnije, mnogo kasnija nego što je on želio. U svakom slučaju, Makron i francuska vlada su, ubrzo nakon parlamentarne potvrde četvrtog kancelarskog mandata Merkelove, požurili ka njemačkim saveznicima, kako bi što prije započeli proces specifične reorganizacije EU, a posebno evrozone, garniran značajnim elementima centralizacije, što se u prvom redu reflektuje u proklamovanju namjere da bude uvedena institucija zajedničkog ministra finansija država evrozone.

Zajednička proklamacija trebalo je da bude pompezno predstavljena već na konferenciji Evropskog savjeta u Briselu 22. i 23. marta. Međutim, nije se dogodilo ništa. Njemačka strana je jednostavno saopštila da neće biti nikakve proklamacije jer se njemačke institucije nisu mogle baviti problematikom reorganizacije evropskih institucija u periodu kompleksnih koalicionih pregovora dugom gotovo šest mjeseci. Na taj način je Evropski savjet, kao i mnogo puta do sada, značajnu proklamaciju jednostavno - odgodio.

Kada se njemačka vlada, koja je proglašena u Bundestagu tek 14. marta, malo više konsoliduje u svojoj poziciji, onda će Berlin pristupiti ozbiljnoj izradi strateškog plana za Evropu, te će, u tijesnoj saradnji sa Francuskom, biti predstavljen na narednom samitu Evropskog savjeta u Briselu 28. i 29. juna. Tri mjeseca prije ili kasnije - razlika se čini sasvim minornom kada je u pitanju toliko potrebna dubinska reforma EU, koja će je konačno učiniti neuporedivo homogenijom, koherentnijom i u konačnici efikasnijom u svjetskim relacijama, naročito u situaciji sve veće disperzije pritisaka koji dolaze od SAD i Kine i na političkom i na ekonomskom planu.

Ipak, priča o implementaciji reforme u međuvremenu je postala neuporedivo kompleksnija nego što se to očekivalo u Francuskoj, pogotovo nego što je bila nakon što je Makron (prije tačno šest mjeseci) na Sorboni održao govor o evropskoj budućnosti, koji je masovno proglašavan istorijskim, a njegove naročito privržene pristalice su isticale da je Evropa "konačno dobila svog kralja". Vrijeme obično čini svoje, čak i onda kada (se) ništa ne čini. Kako se u proteklih šest mjeseci na evropskom reformskom planu zaista nije učinilo baš ništa - to je euforija koja je prošle godine toliko pratila najmlađeg predsjednika u francuskoj istoriji dramatično splasnula.

I uz ogroman manevarski prostor koji ima u francuskom političkom životu, nakon uspjeha svog pokreta "En Marche!" na izborima u junu prošle godine, te inicijalne pozitivne aspekte nekih reformi koje su u Francuskoj zaista pokrenute u međuvremenu, ukupni utisak razvoja "Makronove" Francuske do sada je prilično skroman. Naravno, racionalna analiza reformskih potencijala tako velike evropske države kao što je Francuska implicira na zaključak da je za ozbiljnu implementaciju reformskih zahvata i ubiranje plodova kroz drastičniji rast ekonomije, smanjenje nezaposlenosti i javnog duga potrebno bar nekoliko godina, a vjerovatno i duži period.

Međutim, Makronov nastup je od samog početka bio vrlo euforičan, i iz svakog njegovog poteza je prosto izbijalo nestrpljenje da se stvari "pokreću i rješavaju" jako brzo. Naravno, kada subjekat ima takav pristup najava, onda i objekti očekuju sličnu vrstu dinamike rezultata. Tim prije su i analitičari i mediji, a i većina naroda u Francuskoj posljednjih mjeseci postali mnogo suzdržaniji u svojim očekivanjima brzih i velikih promjena, jer npr. nivo francuskog javnog duga, koji iznosi 97% bruto društvenog proizvoda zemlje, ne pokazuje baš tendenciju smanjivanja. A već, npr. tih 97% je neuporedivo više od 60%, kolika je gornja granica dozvoljenog javnog duga država članica evrozone, kako je to dogovoreno u Mastrihtu još u svijetlim počecima stvaranja evropske monetarne unije.

Ključni problem za Makrona u osnovi predstavlja podrška koju on za svoje vizije ima unutar EU. Kada se saberu sve dosadašnje reakcije, grubi, ali prilično precizan zaključak glasi: podrška Makronu dolazi mahom od siromašnijih zemalja EU, odnosno evrozone, dok su one bogatije uglavnom prilično suzdržane. Tu je, naravno, posebno bitna činjenica da je i Njemačka jedna od bogatijih članica, a po svom uticaju je već godinama svakako i najvažnija, koliko god se to npr. u Parizu ne želi vidjeti na tako jednostavan način. I upravo je to krucijalni razlog francuske zabrinutosti - njemačka reakcija na Makronove planove je, u najmanju ruku, do sada, ostala prilično hladna. Štaviše, problem ne predstavlja samo Njemačka, nego i druge bogatije evropske države, koje su posljednjih sedmica bile prilično glasne u svojim nastupima i najavama da nemaju namjeru isključivo slijediti "francusko-njemački diktat" u kontekstu eventualnih predstojećih reformskih zahvata. Pri tome su posebno glasne bile Holandija i Austrija, a slične stavove imaju i Danska i Švedska, s tim što ove posljednje dvije (još) nisu članice evrozone.

Činjenica je da se u takvim pozicioniranjima dodatno reflektuje i problematika "bregzita" jer su neke od evropskih država tradicionalno imale oslonac u svojim dobrim odnosima sa Velikom Britanijom, a Holandija je najznačajniji primjer u tom kontekstu. Izlazak Velike Britanije iz EU se u tom smislu može doživljavati kao svojevrsni putokaz za sve one koji su nezadovoljni namjerama centralizacije, pogotovo postavljana pretjeranog fokusa na osovinu Pariz-Berlin. Jasno je da je u EU bez Velike Britanije upravo navedenoj osovini mnogo lakše moguće da nameće sopstvene stavove, naravno ako su oni prethodno dobro usaglašeni. Holandski premijer Mark Rute je u nedavnom intervjuu njemačkom "Špiglu" naglasio namjeru njegove zemlje da djeluje što nezavisnije i da se prvenstveno bavi sopstvenim problemima. Tih problema ekonomske prirode u Holandiji trenutno ima definitivno manje nego u Francuskoj, pa je Ruteova poruka sasvim jasna: Francuska treba prvo da pospremi sopstveno dvorište prije nego što se posveti pospremanju onog mnogo većeg, evropskog.

U osnovi takvi holandski stavovi su umnogome samo eho onog što se čuje iz Berlina, mada još ne tako glasno i direktno. U kompleksnom koalicionom ugovoru njemačke vladajuće stranke (Unija CDU/CSU i SPD) su navele niz projekata na evropskom nivou koji će Njemačka mnogo izdašnije finansirati. Ipak, hoće li, kako i koliko - to je prilično sporno. Na proteklom briselskom samitu ključna stvar i za Njemačku i za EU u cjelini bila je priča o (ne)uvođenju poreza za evropski čelik i aluminijum od američke administracije. Za razliku od Kine, EU je ovaj put prošla bez uvođenja poreza koji bi je vjerovatno gurnuli u situaciju neizvjesnog trgovačkog rata sa Trampovom politikom "Prvo Amerika" ("America First"). Ilustracije radi: ukupan obim trgovine EU i SAD iznosi gotovo 650 milijardi evra.

Njemačko razmišljanje o trenutnom pozicioniranju u Evropi u mnogočemu podsjeća na trampovski slogan desničarske Alternative za Njemačku (AfD) pred zadnje njemačke izbore – "Prvo Njemačka" ("Deutschkand zuerst"), što, svakako, nije ohrabrenje ni za Francusku, ni za druge evropske partnere. U situaciji američkih pritisaka, sve problematičnijih odnosa sa Rusijom, neizvjesnog ishoda o načinu i terminu britanskog izlaska iz EU, Njemačka instinktivno mora da misli na sebe, te se u najmanju ruku tokom prvih mjeseci može očekivati veća njemačka suzdržanost u spoljnim poslovima nove vlade u Berlinu (koja je svoj mandat počela sa značajnim unutrašnjim sukobima, pogotovo na relaciji samih partnera iz Unije - CDU-CSU!?). Na kraju krajeva, prethodna vlada Merkelove je postizala zaista odlične ekonomske rezultate, pa je i pored toga Unija sve zajedno sa SDP-om na septembarskim izborima dobila jedva iznad 50% glasova. Toliko o unutrašnjem pritisku, te o definitivno rastućem uticaju Trampa, Makrona i svih onih koji su usmjereni na rušenje tradicionalnih partijskih okvira u zapadnim državama... Pogotovo Hrišćansko-demokratska unija osjeća kakva opasnost njemačkom desnom centru prijeti od populističke desničarske retorike AfD-a.

Zbog svega navedenog treba očekivati da će podrška Njemačke planovima francuskog predsjednika biti limitirana, bar u prvim mjesecima, te da ni na narednom samitu u Briselu ne treba očekivati revolucionarne rezultate. Njemačka javnost, kao i ona u Austriji, Holandiji, i drugim bogatijim zemljama, u osnovi mahom smatra da je francuska inicijativa ka centralizaciji u stvari samo namjera da se stvore institucionalni uslovi pomoću kojih bi Francuska te druge ugroženije zemlje (u prvom redu Italija i Španija, a naravno i Grčka) bile u mogućnosti da sebi prisvoje više novca iz sve više rastućeg evropskog budžeta. Upravo će se u tom kontekstu od Makrona sve konkretnije zahtijevati rezultati koji će biti postignuti u Francuskoj, kako bi se evropski partneri uvjerili u njihovu eventualnu kompatibilnost sa kontinentalnim dimenzijama, o čemu će se on morati izjasniti i na svom skorašnjem nastupu pred evropskim parlamentarcima u Strazburu.

Na taj način će Francuska morati mnogo brže i odlučnije krenuti u interne reforme, a hijerarhija ciljeva svih ključnih evropskih aktera će sve više počivati na ekonomiji, a sve manje na idealizmu. To je, naravno, posebno loša vijest za zapadni Balkan. U kompleksnom evropskom preslagivanju teško da će tako brzo doći do konkretnijih pomaka o dinamici pristupanja zemalja zapadnog Balkana EU. Zato od samita u Bugarskoj, u Sofiji, 17. maja, pogotovo ne treba očekivati ništa spektakularno.

Prof. dr Boro Bronza, Institut za stratešku analizu i dijalog

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.