Posljedice ohaerizma u vanrednom stanju

Ona predstavlja školski i udžbenički primjer stanja (ne)prirodne katastrofe, na koje država ne može adekvatno odgovoriti uobičajenim mjerama i radnjama koje inače preduzima kada je normalno stanje. To je razumljivo, jer se protiv nenormalnog stanja država ne može (iz)boriti drugačije do “nenormalnim” sredstvima. Upravo zbog toga u svakom civilizovanom društvu organizovanom u državu temeljni opšti pravni akti propisuju pojam vanrednog stanja za slučaj ovakvih nedaća. To stanje treba razlikovati od ratnog stanja, naročito ovdje kod nas, jer nijedna od institucija na nivou BiH nema ustavno ni zakonsko pravo da proglasi vanredno stanje u BiH kada nastupe ovakve pandemije. Stoga tu nadležnost imaju entiteti, svaki za svoju teritoriju. Ustav Republike Srpske, u svom izvornom neohaerizovanom tekstu, propisivao je način na koji država odgovara u ovim trenucima. Bio je to način koji se, po svojoj suštini, ni po čemu nije razlikovao od načina na koji se proglašava vanredno stanje i u drugim civilizovanim društvima u svijetu. U osnovi, svugdje, pa i ovdje kod nas, u ovakvim situacijama parlament (kao najdemokratskija državna institucija) ima ustavnu nadležnost da proglasi vanredno stanje. Tako je i propisano u tom od ohaera netaknutom Ustavu Republike Srpske (Amandman CVII), u kojem je zapisano da Narodna skupština proglašava vanredno stanje za Republiku ili dio Republike zbog prirodnih katastrofa i epidemija.

          Međutim, upravo ovih dana svjedoci smo ne samo pandemije nego i jednog u pravnom pogledu neprirodnog stanja. Naime, Narodna skupština, uzimajući u obzir nevolju koja nas je zadesila, na sjednici održanoj 28. marta 2020. godine, donijela je odluku o proglašenju vanrednog stanja na teritoriji Republike Srpske, uzrokovanog pandemijom virusa korona. I ništa u toj ustavno valjanoj odluci nema neobično. Problem je u nečemu drugom što je, poput školskog primjera (ne)prirodne katastrofe s početka ovog teksta, isti takav školski primjer, samo ovaj put jedne ustavne patologije koji se može nazvati posljedicom ohaerizma u vanrednom stanju.

PROJEKT VISOKOG PREDSTAVNIKA

Konkretno, radi se o postupanju jednog dijela Vijeća naroda Republike Srpske, koji je želio staviti veto na navedenu odluku Narodne skupštine. Na prvi pogled, većina bi salvu svojih kritika sručila na te ljude, ali problem ne treba tražiti u njima, jer ga oni nisu napravili. Umjesto toga, moramo se vratiti u januar 2001. godine, kada je tadašnji visoki predstavnik Volfgang Petrič nametnuo odluku (broj 81/01). Tom odlukom visoki predstavnik je položio neustavne temelje onoga što se danas zove Vijećem naroda Republike Srpske. On je tada formirao tzv. ustavne komisije (čije članove je on imenovao iz reda ovdašnjih ljudi), sa zadatkom da, kako stoji u odluci, djeluju na takav način da u Federaciji BiH i Republici Srpskoj osiguraju punu zaštitu vitalnih nacionalnih interesa ne samo Srba, Bošnjaka i Hrvata, već i svih ostalih. U suštini, riječ je o ohaerizovanim komisijama, čije postojanje nije predviđeno čak ni u famoznoj odluci Ustavnog suda BiH, broj U-5/98 iz 2000. godine, jer dispozitivom te odluke nije naloženo bilo kome da formira ovakve komisije niti da im da navedeni zadatak koji im je dao Volfgang Petrič.

Dakle, samovoljom visokog predstavnika te komisije su uvedene u proceduru donošenja bilo kog akta koji donosi Narodna skupština pa je iz takvih komisija, kao svojevrsnog nukleusa, niklo ono što se danas zove Vijećem naroda Republike Srpske. Sadržaj rada tog vijeća u suštinskom pogledu je projektovao visoki predstavnik, za šta nema boljeg dokaza od intervjua koji je Volfgang Petrič dao sarajevskom listu “Dani”, broj 214 od 13. jula 2001. godine, u kojem je zapisano i ovo Petričevo priznanje: “da je ipak on ustanovio ustavne komisije u oba entiteta, dodavši im i 'Ostale' koji Odlukom Ustavnog suda nisu pokriveni. Petrič naglašava da su na osnovu njegove odluke u RS Bošnjaci i Hrvati konstitutivan narod sa pravom veta...”.

          Eto, tako je u stvari sve ovo ne samo nastalo nego i traje do danas. U osnovi, radi se o instituciji Republike Srpske koja je, ironijom sudbine, nastala na neustavan način, zloupotrebama od strane visokog predstavnika i osoblja iz njegove kancelarije. To se ne smije zaboraviti i na to uvijek treba da se podsjećamo pa tako i u ovo nedoba, jer upravo sada možemo pojmiti kakvo sjeme je posijao ohaerizam i šta je iz tog sjemena ohaerizma niklo kao posljedica, a u vezi je sa ustavnim pojmom vanrednog stanja u Republici Srpskoj.

          Zato maloprije rekoh da ne treba zamjeriti onim ljudima iz Vijeća naroda Republike Srpske što su najavljivali da će staviti veto na proglašenje vanrednog stanja u Srpskoj, jer je Volfgang Petrič još 2001. godine priznao da je on tako htio da bude. Istina, ti isti ljudi su zatim odustali od najavljenog veta, ali i da su ostali pri tome, njihova odluka ne bi bila u skladu sa Ustavom Republike Srpske. Dva su razloga za to, čijim iznošenjem ću završiti ovaj tekst.

ARGUMENTI    

Prvi razlog je gotovo aksiom ustavnog prava, odnosno po sebi očigledna istina koju i ne treba posebno dokazivati. Naime, svaka epidemija i pandemija napadaju ljude jednako, bez obzira na to jesu li ove ili one nacije i vjere. Zato kada država u borbi protiv takve nevolje proglasi vanredno stanje, time ne ugrožava nijednu naciju niti religiju. Naprotiv, mjere koje će preduzimati za vrijeme trajanja vanrednog stanja su takve da njima država štiti sve i mora to prema svima činiti jednako, bez bilo kakve diskriminacije.

          Kada se ima u vidu ova argumentacija, onda ne čudi što je ona prepoznata i u Evropskoj konvenciji o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda. U članu 15. Konvencije je propisano pravo država članica da, u skladu sa svojom ustavnom arhitekturom, u doba rata ili druge javne opasnosti koja prijeti opstanku nacije preduzimaju mjere kojima se stavljaju van snage njene obaveze prema toj konvenciji, i to u najnužnijoj mjeri koju zahtijeva situacija. Jedna od tih mjera koja se može preduzeti jeste uvođenje vanrednog stanja, usljed čega je nedavna odluka Narodne skupštine Republike Srpske o proglašenju vanrednog stanja ne samo u skladu sa Ustavom Srpske nego je u skladu i sa Evropskom konvencijom o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda. Jedino o čemu nosioci vlasti u Republici Srpskoj moraju voditi računa tokom trajanja vanrednog stanja jeste šest uslova koji moraju biti ispunjeni za sve vrijeme tog stanja. Po prirodi stvari, prvi uslov jeste da vanredno stanje može trajati samo dok postoji ozbiljna opasnost koja ugrožava opstanak nacije. To znači da vanredno stanje mora biti ukinuto čim prestane takva opasnost. Drugi uslov je da sve mjere i radnje koje javne vlasti Republike Srpske budu preduzimale za vrijeme vanrednog stanja moraju biti srazmjerne stepenu ozbiljnosti date situacije. Treći uslov je da mjere (što uključuje i propise) budu u saglasnosti sa obavezama iz međunarodnog javnog prava. To znači da, primjera radi, vlast nema pravo da donosi propise kojima bi se kršila sloboda mišljenja, savjesti i religije ili kojima bi bio uveden pritvor zbog nemogućnosti ispunjenja ugovorne obaveze. Četvrti uslov je da se propisima i drugim mjerama ne derogiraju određena ljudska prava: pravo na život, zabrana mučenja, zabrana ropstva, zabrana retroaktivne primjene krivičnog zakona, kao i zabrana da se bude dvaput suđen ili kažnjen po istom predmetu. Peti uslov je da generalni sekretar Savjeta Evrope mora biti u potpunosti obaviješten o mjerama koje se preduzimaju za vrijeme vanrednog stanja i razlozima za njih, što je obaveza propisana članom 15. stav 3. Evropske konvencije o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda. Najzad, šesti uslov je da generalni sekretar Savjeta Evrope bude informisan o datumu prestanka preduzetih mjera.

Milan Blagojević, redovni profesor ustavnog prava iz Banjaluke

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.