POGLEDI Suština, a ne forma

Reforma obrazovanja kod nas pažnju usmjerava na formalne elemente, a suština nam promiče. Srozavanju visokog obrazovanja doprinijele su i neke fakultetske i univerzitetske institucije bez ikakvih kriterijuma, bez standarda. Republika Srpska i Bosna i Hercegovina je od njih umorna, jer su nastale na talasu nesrećnog doba po narode na ovim prostorima, vrše promociju forme bez sadržaja, promociju nekulture znanja i agresije, filozofiju obrazovanja kao biznisa, dakle broje dane. Narodima ostaje da to samo prepoznaju i radi svoje budućnosti pravoj, a ne lažnoj vrijednosti daju šansu.

Instrument

Uloga visokog obrazovanja (univerziteta) je da unapređuju znanje povećavajući njegove granice i da traga za istinom ispitujući kritički uvjerenja i te istine, definišući tačno granice od ideologija stečenih interesa, partija i vlade. Članovi visokog obrazovanja (akademske zajednice) su obavezni da objavljuju rezultate i zaključke istraživanja. Oni imaju slobodu kretanja po univerzitetskom univerzumu radi konsultacija i razmjene rezultata istraživanja. Obrazovanje treba da bude instrument pozitivnih društvenih promjena, kao i da utiče na transformaciju trenutnog stanja ka svim pravima i potpunim slobodama uz permanentnu evaluaciju. Akademske slobode i autonomija na univerzitetu su preduslov za uspješno obrazovanje. Akademska sloboda članova akademske zajednice je individualna i odnosi se na studiranje, učenje, predavanja, istraživanje, diskusije, pisanje i kreativan rad. Autonomija je nezavisnost od države i drugih pritisaka društva u donošenju odluka u internim organima. Studenti imaju pravo izbora oblasti studiranja na osnovu postojećih predmeta. Institucije visokog obrazovanja treba da garantuju učešće studentima u organima upravljanja koji treba da se biraju slobodno. Studenti su na visini svog zadatka, jer su hrabri, iskreni, neiskvarenog morala, a "profesori nisu na visini svog zadatka...", zašto? Ne razvijaju treću misiju univerziteta, a tj. angažovanje u zajednici.

Da bi bile zadovoljene potrebe okruženja, univerzitetsko obrazovanje i istraživanje moraju da budu moralno i intelektualno nezavisni od svih političkih autoriteta i ekonomskih moći. Intelektualna zajednica treba da ima pravo da iskaže mišljenje slobodno u medijima, kao i da uspostavi svoje medije i način komuniciranja. Vlada i javnost treba da respektuju pravo univerziteta da slobodno traga za istinom i ima kritički odnos i aktivnu ulogu u oblikovanju društva kojem služi. Istorija je pokazala da nasilje nad akademskim slobodama i autonomijom univerziteta ima visoku cijenu u pogledu intelektualnog pada, društvenog rastrojstva i ekonomske stagnacije. Unapređenje visokog obrazovanja je neophodno radi pozitivnih društvenih i ekonomskih promjena, a profesori treba da učestvuju u tom procesu. Otvorene komunikacije o saznanjima, hipotezama i mišljenjima leže u samom centru univerzitetskog obrazovanja.

Sigurnost

Status profesora mora da ima sigurnost u odnosu na moguće pogrešne odluke. Dobronamjernima i svjesnima ovo je sasvim jasno. Nije jasno samo profiterima, karijeristima i zarobljenim umovima koji ne misle svojom glavom, a rade na univerzitetima, dakle u visokom obrazovanju. Biti kritički intelektualac pretpostavlja prije svega spremnost da se za život u istini i slobodi plati najteža cijena i podnesu velike žrtve. Jedino tako se i moglo pripadati pokretu kritičkih intelektualaca. To je bilo vrijeme kada su ideali ljudske slobode prožimali intelektualnu djelatnost. Intelektualac kao radnik u oblasti duhovnih nauka, ako je već izabrao da bude čistač društva, treba da u prvom redu bude čistač jezika kojim govore moćne društvene grupe. Jezik "moćnih" otkriva i prikriva ono što je za njih jedino važno - interes. U ime interesa oni su kadri da pljunu istini u oči. Pravi intelektualac traži istinu o onima koji istinu dave na način koji je nevidljiv za obične ljudske oči. On traži istinu o onima koji svome interesu daju uzvišeno ime teorije, traži istinu o onima koji žive od laži. Sociolog, ako nije društveno oko koje vidi ono što većina ne vidi (ili neće da vidi), može da okači svoje pero o klin. Ako vidi, a neće da ono što vidi saopšti u jasnim pojmovima, onda je i pokvaren, i ne zaslužuje ime druga, intelektualca, obrazovnog, naučnog, akademskog građanina.

Nedorasli

Mnogima nedostatak znanja i opšte kulture ne smeta da javno sude o onome što ne razumiju i osuđuju one kojima nisu dorasli, i koji svoju zloću cijede iz sebe dajući joj uzvišeno ime kritike. Kritika treba da bude trajna intelektualna borba protiv "anarhije duha i režima same gluposti." Ja nisam uzeo lično uvjerenje za naučnu istinu, već sam naučnu istinu usvojio kao lično uvjerenje. Zadatak nauke i akademske zajednice jeste da dospije do saznanja o ljudskom ponašanju u raznim okolnostima (prirodnim, društvenim, kulturnim), a ne da manipuliše ljudima (demagogija u bočici). U pedagoškoj oblasti manipulacija učenicima i studentima uzima oblik indoktrinacije (tj. sociologija saznanja). Društvenu stvarnost (obično) ne definišu oni koji je najbolje poznaju, već oni koji njome vladaju. U akademskoj zajednici oni koji znaju teoriju obično ne umiju da manipulišu, oni koji umiju da manipulišu obično ne znaju teoriju. Viktor Igo je isticao "Preuzimam na se čišćenje vašeg razuma." Kao pripadnicima akademske zajednice riječ je naše jedino oružje. Ne smijemo dozvoliti da se razumijevanje stvarnosti potiskuje u korist vladanja stvarnošću. Ne smijemo dozvoliti da ljubav prema istini ustupa mjesto volji za moći. U razorenoj akademskoj zajednici organizovana manjina vlada, a neorganizovana većina se pokorava. Intelektualni najamni radnici ne smiju da truju nevine duše studenata i gube svoju dušu. Akademska zajednica i njeni pripadnici ne smije biti sredstvo za ideološko jačanje vladajućeg interesa, već ona mora tako funkcionisati da se razvijaju autonomne, intelektualne, moralne i društvene mogućnosti ljudi. Umni ljudi u akademskoj zajednici dužni su da mlade duhove ozrače svojim istraživačkim zanosom i da ih jezikom kritike ohrabre na duhovnu pustolovinu. Ne smije se dozvoliti da pedagoške radnike zamijeni pedagoška policija. Neka traje borba principa bez sile sa silom bez principa. Intelektualna zajednica danas je razorena. Dominira tehnološka svijest, potisnut je filozofski duh i time se može objasniti odsustvo antropološke pobune. Nedostaje elaborirana koncepcija i borba za moderne vrijednosti u situaciji kada su se urušili veliki vrijednosni sistemi i kada je u vakuumu vrijednosti anomija postaje opšte obilježje duhovne klime. Iz analize duhovne klime našeg vremena, koja obilježava pad filozofskog mišljenja i racionalnog uma u bujici formalizma, pragmatizma i utilitarizma, može se zaključiti da je položaj intelektualaca nepovoljan u pogledu ispunjenja njihove autentične uloge: stoga se sve veći broj intelektualaca angažuje u ulozi vođa političkih stranaka, u funkciji ideoloških mesija određenih političkih moći, zatupljujući svoju kritičku funkciju. Ipak, glas nezavisnog intelektualca nije potpuno zamro i mnogi navedeni i drugi autori istrajno rade na osvjetljavanju puta do istine suprotstavljajući se novom autoritarizmu i moralnom i vrijednosnom relativizmu i nihilizmu, nastojeći da revitalizuju borbu protiv dogmatizma, scijentizma i svih vidovima fundamentalizma s ciljem revalorizacije smisla života.

Piše: Duško Vejnović, redovni profesor na Univerzitetu u Banjaluci

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.