Iz Rusije s ljubavlju

Pored originalnih pet članova, Brazila, Rusije, Indije, Kine i Južnoafričke Republike, ovo je prvi samit na kojem su učestvovala i četiri nova člana - Egipat, Etiopija, Iran i Ujedinjeni Arapski Emirati. Za Rusku Federaciju, koja se trenutno suočava sa zapadnim sankcijama zbog rata u Ukrajini, ovo je velika diplomatska pobjeda. Trenutno se čitav svijet nalazi na pragu novog multipolarnog svjetskog poretka.

Rast BRIKS-a

Zajedno ovih devet članica BRIKS-a čine više od jedne trećine svjetskog BDP-a po paritetu kupovne moći. Na sve to, BRIKS države imaju zajedno preko 40 odsto svjetske populacije i 30 odsto globalne proizvodnje nafte. Iako se na našim prostorima članstvo u BRIKS-u navodi kao prepreka evropskim integracijama BiH i Srbije, ova grupacija je zapravo direktni konkurent G7 grupaciji, a ne Evropskoj uniji. U poređenju sa BRIKS-om, države G7 grupacije sačinjavaju manje od 10 odsto svjetske populacije, a njihov opadajući globalni BDP trenutno iznosi nešto manje od 30 odsto, po čemu je BRIKS i zvanično prestigao zapadne konkurente i postao ekonomski najjača i populaciono najmnogoljudnija organizacija na svijetu.

S obzirom da su zapadni kritičari iskoristili odustajanje Argentine i neodlučnost Saudijske Arabije da se pridruže grupaciji kao dokaz nestabilnosti i neodrživosti iste, BRIKS zemlje su uvele novu kategoriju za članstvo u grupaciji - tzv. partner zemlje. Uvođenjem ove nove kategorije, slično kao i u Šangajskoj organizaciji za saradnju, zemlje koje su zainteresovane za članstvo u BRIKS-u se svrstavaju na jedan određeni period u ovu kategoriju, prije njihove potpune integracije u grupaciju. Tako se BRIKS-ovim članovima na samitu pridružilo i 13 partnerskih zemalja, uključujući Alžir, Bjelorusiju, Boliviju, Kubu, Indoneziju, Kazahstan, Maleziju, Nigeriju, Tajland, Tursku, Ugandu, Uzbekistan i Vijetnam.

Jedan od skandala na samitu jeste svakako blokiranje Venecuele od strane Brazila na putu da postane partner zemlja. Iako brazilski predsjednik Lula da Silva nije bio prisutan na samitu zbog navodne tjelesne povrede, ovo nije spriječilo njegovu vladu da blokira Venecuelu, izazivajući tako oštru kritiku ljevičarskih organizacija u Latinskoj Americi i mini-krizu na samom samitu. Predsjednik Venecuele Nikolas Maduro, koji je i lično bio prisutan na samitu, je izjavio da je ovo čin agresije protiv njegove zemlje i nasilnička politika Brazila prema Venecueli. Ovakva interna dinamika ukazuje na mnoge političke prepreke sa kojima se ova organizacija suočava interno, koje dovode u pitanje njenu geopolitičku održivost. Predsjednik Rusije Vladimir Putin je izjavio da se Venecuela, suočena sa višegodišnjim ekonomskim sankcijama koje je Zapad usmjerio protiv nje, bori za svoj opstanak, sugerišući tako važnost njenog članstva u ovoj grupaciji.

Da li može Rusija diplomatijom da riješi ovakvu i slične prepreke? Za sada se pokazalo da je to i te kako u okviru njenih mogućnosti. Jedan od najvećih događaja koji su se odvili na ovom samitu jeste svakako istorijsko potpisivanje ugovora između Indije i Kine, kojim su razriješeni međugranični sporovi između ove dvije države. Da se podsjetimo, u maju 2020. godine došlo je do više graničnih sukoba između Indije i Kine u spornim regionima, koje su rezultirale smrću i ranjavanjem više desetina vojnika, što su zapadni kritičari oduvijek koristili kao glavni argument uperen protiv BRIKS-a. Međutim, uz medijaciju Ruske Federacije, koja gaji odlične odnose sa obje države, lideri Indije i Kine su pored potpisivanja istorijskog ugovora, održali prve bilateralne odnose u posljednjih pet godina, na kojima su istakli spremnost na povećanje međusobne saradnje. Ovim aktom je Ruska Federacija osigurala veliku geopolitičku pobjedu i tako postavila temelj na kojem se gradi novi multipolarni svijet.

Poredak i pravila

Ono što je kroz istoriju konstituisalo globalni politički ekosistem jeste odsustvo institucionalne hijerarhije koja bi regulisala međudržavne odnose. Tako su nacionalne države oduvijek bile ostavljene na milost i nemilost geopolitičkih struja, koje su čovječanstvo više puta gurnule na ivicu planetarnog i civilizacionog samouništenja. Današnji politički i institucionalni mehanizmi su oličeni u ideji “poretka zasnovanog na pravilima”. Centralni aspekti ovog poretka uključuju slobodnu i neometanu globalnu razmjenu dobara, multilateralne institucije kao što su Ujedinjene nacije i Međunarodni monetarni fond, rast demokratije i širenje liberalnih vrijednosti. Međutim, danas se za ovaj termin vežu razne konotacije, u zavisnosti ko ga koristi.

Nakon Drugog svjetskog rata, a posebno po završetku hladnog rata, Sjedinjene Američke Države, kao posljednja velesila su preuzele moralni imperativ u širenju liberalnih vrijednosti i jačanju “poretka zasnovanog na pravilima”. Kao rezultat odsustva bilo kakvog geopolitičkog trenja, Amerikanci su dugi niz godina pisali pravila i sprovodili ih na globalnoj sceni, što je svakako bio slučaj i na prostoru zapadnog Balkana u posljednjih 30 godina. Utisak je da je spoljnopolitički establišment SAD, tzv. blob, opijen višedecenijskim sprovođenjem jednostrane projekcije moći na ostatak svijeta, davno izgubio moralni kompas na koji se najviše i poziva ova američka elita. Ovo se najviše ogleda u činjenici da su SAD, kao glavne arhitekte ovog poretka, bile upravo taj akter koji je najviše odstupao od uspostavljenih pravila, što je i bio slučaj kada su SAD odlučile da bombarduju Jugoslaviju bez odobrenja Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija.

Sa povratkom Kine i Rusije kao velesila u novom BRIKS formatu, ovome je svakako došao kraj. Danas politički Zapad vidi ove dvije velesile kao najveće destabilizatore “poretka zasnovanog na pravilima”, kako zbog percepcije da se radi o autokratskim društvima koja se ne uklapaju u zapadni koncept liberalnih demokratija tako i zbog minimalizacije i ugrožavanja spoljnopolitičke moći SAD.

Sve zemlje članice BRIKS-a potpisale su 23. oktobra zajedničku izjavu u kojoj ističu želju za mirom, pravednijim međunarodnim poretkom u kom su zastupljeni interesi svih zemalja, kao i reformisanim multilateralnim sistemom, osvrćući se posebno na održivi i inkluzivni razvoj zemalja. U potpunosti je odbačena ideja međunarodnog sistema koji funkcioniše po zapadnom principu. U daljim navodima zemlje BRIKS-a pozivaju na reformu Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija, kao i “Breton Vuds” institucija. Glavna premisa se daje funkcionisanju Ujedinjenih nacija i međunarodnog prava, što može da objasni i prisustvo generalnog sekretara UN Antonija Gutereša na samitu u Kazanju.

U daljim navodima izjave, članice BRIKS-a su osudile unilateralne i prisilne mjere koje su dovele do disrupcija u funkcionisanju svjetske ekonomije. Ovo se ponajviše odnosi na ekonomski rat koji Zapad vodi sa Rusijom i drugim zemljama, kao što su Venecuela, Iran, Sjeverna Koreja, Sirija i mnoge druge. Kao odgovor na ovakve postupke SAD, koji destabilizuju svjetsku ekonomiju, navodi se neophodnost dedolarizacije svjetske trgovine i uspostavljanja novih međunarodnih monetarnih i platnih sistema. Ovdje će svakako da igra ulogu jačanje BRIKS-ove Nove razvojne banke, ali i stvaranja novog sistema zasnovanog na “valutnoj košari”. Neminovnost je da se svijet nalazi na pragu multipolarnog uređenja, međutim, ovo ne podrazumijeva i multilateralizam. Da li će novi poredak da vodi ka pravednijem svijetu, u kojem bi se čuo jače i glas srpskog naroda na međunarodnoj sceni još uvijek je nejasno. Osvrćući se na istoriju ljudskog roda, multipolarnost sa sobom nosi i veću opasnost od međunarodnih i masovnih konflikata, što je i dovelo do svjetskih ratova. Jedini garant globalnom miru i stabilnosti je multilateralizam, tj. spremnost velesila na kompromisna rješenja i dijalog. Ako je suditi po izjavama zemalja na samitu u Kazanju, BRIKS je izrazio spremnost na dijalog, a na politički Zapad se još uvijek čeka.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.