Na Aranđelovdan prije 104 godine oslobođen Prnjavor
PRNjAVOR- Udruženje ratnih dobrovoljaca 1912 - 1918. i njihovih potomaka i poštovalaca u Prnjavoru je, u saradnji sa Zavičajnim muzejom, prikupilo brojne arhivske podatke koji svjedoče o doprinosu Prijedorčana u borbi za oslobađanje ove opštine u Prvom svjetskom ratu.
Ovaj značajan istorijski datum biće obilježen danas održavanjem pomena u Hramu Svetog velikomučenika Georgija u Prnjavoru i polaganjem vijenaca na spomenike dobrovoljcima iz Prvog svjetskog rata sa ovog područja, dok će sutra u Osnovnoj školi "Nikola Tesla" u Prnjavoru profesor istorije iz Zavičajnog muzeja u Prnjavoru Dario Topić održati istorijski čas.
Topić je i najzaslužniji za prikupljanje obimne arhivske građe o Prnjavoru iz Prvog svjetskog rata i kroz razgovor za Srnu svjedoči o događajima i ličnostima koji su obilježili jedno vrijeme.
Među značajnim imenima iz tog perioda je Cvjetko Popović, pripadnik organizacije "Mlada Bosna", jedan od osuđenih učesnika atentata na austrougarskog prestolonasljednika Franca Ferdinanda na Vidovdan 1914. godine u Sarajevu.
"Prema mojim istraživanjima, kada Sarajevski atentat proizvede takozvanu julsku krizu u Prnjavoru nije bilo većih procesa, hapšenja i progona srpskog življa. Pretpostavka je da se aktivnost tadašnjih vlasti svodila na verbalna upozorenja i opomene srpskom stanovništu i držanje pod prismotrom nekih uglednih Srba u Prnjavoru", kaže Topić.
On napominje da istovremeno počinje mobilizacija Srba u austrougarsku vojsku, zabranjuje se rad srpskim društvima i plijeni njihova imovina.
Prema istorijskim podacima, već 29. jula 1914. godine, samo dan poslije objavljivanja rata Srbiji, u Prnjavoru se podriže prva krivična prijava protiv Stojka Gajića iz Velike Ilove za verbalno istupanje protiv cara Franje Josifa i Austrougarske monarhije.
"Od 29. jula do 21. novembra 1914. godine u Prnjavoru Žandarmerija ima već 15 krivičnih prijava isključivo protiv Srba za verbalne istupe. Oni pred Sudom uglavnom govore kako ne vjeruju u Austriju, ne poštuju cara, kako će Srbija pobijediti i slično. Listajući te dokumente dolazimo do spoznaje koliko su ti ljudi bili hrabri jer se za takve riječi i istupe gubila glava", priča Topić za Srnu.
Istorijski izvori pokazuju i da su u avgustu 1914. u Prnjavoru uslijedila brojna saslušanja, pritisci i sudski procesi. U Palčakovcima su 3. avgusta pretresni mjesna crkva i stan sveštenika Josifa Rakića od kojeg austrougarske vlasti izuzimaju određene spise i pisma. Istovremeno, dolazi i do prvih pritvaranja, a iz septembra 1914. godine postoji spisak talaca koji su iz Prnjavora poslati u Brod i dijelom u Arad.
Topić je tokom svog istraživanja u inostranim arhivama pronašao i podatke o učešću Srba na frontovima prema Rusiji, Srbiji i Italiji u četama Druge austrougarske pješadijske brigade.
"Onima koje su slali prema Srbiji, znajući ili pretpostavljajući postojanje njihovih srpskih patriotskih osjećanja, austrougarske vlasti su vjerovatno prijetile odmazdom u slučaju da se predaju srpskoj vojsci i možda je upravo to razlog zašto neki ostaju dugo u zarobljeništvu po savezničkim zarobljeničkim logorima", ističe Topić.
Jedan od podataka iz tog vremena je da je 150 boraca sa ovog područja, isključivo Srba, bilo zarobljeno i nalazilo se u logorima širom Evrope. Isto toliko je bilo i ranjenih. Konačni brojčani podaci ipak još nisu utvrđeni i oni će biti predmet daljih istraživanja.
Topić naglašava da su neki od podataka iz Velikog rata fascinantni i ponekad čak začuđujući.
Kao primjer navodi slučaj Milovana Popovića iz Vijačana koji se u novembru 1916. godine nalazio u zarobljeništvu u današnjem Uzbekistanu, Stojan Novarlić iz Velike Ilove tokom 1915. i 1916. godine bio je u logoru u Harkovu, Teodor Malinović iz Velike Ilove u martu 1916. godine nalazio se u zarobljeništvu u današnjem Turkmenistanu, Svetozar Vasilić iz Smrtića u martu 1916. godine bio je u logoru kod Vladivostoka.
Topić napominje da su Srbi koji su se našli u ruskom zarobljeništvu pokazivali interesovanje da se formiraju dobrovoljačke čete koje bi se priključile srpskoj vojsci, ali im to odmah nije dozvoljeno.
"Presudan je bio januar 1916.godine, kada je u Odesi formiran srpski dobrovoljački odred s ciljem da se postepeno prebaci u Grčku. Na tom putu su učestvovali u borbi u oblasti Dobrudža u Bugarskoj, gdje imamo podatak da je poginuo Radislav Topić iz Hrvaćana i još nekoliko Prnjavorčana", napominje Topić.
Prema podacima Zavičajnog muzeja, mnogi Prnjavorčani su dobili priznanja za zasluge na Solunskom frontu, među njima je i Marko Moravac iz Mravice odlikovan sa tri ordena - Karađorđevom zvezdom sa mačevima, Zlatnom medaljom za hrabrost i ruskim ordenom Georgijevskog krsta četvrtog reda. Postoji i podatak da je za Moravca lična pohvala vojvode Stepe Stepanovića pročitana pred čitavom Drugom armijom.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
