Motl: Proboj iz Jasenovca preživjelo samo 90 logoraša, njihova sjećanja dragocjena
KOZARSKA DUBICA - Viši kustos u Javnoj ustanovi "Spomen-područje Donja Gradina" istoričar Dejan Motl rekao je da je od 600 logoraša koji su na današnji dan 1945. godine krenuli u proboj iz logora Jasenovac preživjelo samo njih 90, te da su njihova sjećanja dragocjena za istraživanje zločina.
-Svi oni su dragocjeni svjedoci o tome šta se događalo u logoru Jasenovac jer su nakon rata davali izjave državnoj komisiji koja je istaživala i popisivala zločine, između ostalog i u samom logoru Jasenovac - naveo je Motl.
On je dodao da su neki od njih pisali knjige i memoare, svoja sjećanja na vrijeme provedeno u logoru, na osnovu kojih se saznaju mnoge stvari o funkcionisanju logora.
Motl je podsjetio da je jasenovačka strava trajala od avgusta 1941. godine do kraja Drugog svjetskog rata, te da su ubijanja u Jasenovcu trajala i na samom kraju rata, kada je bio oslobođen veći dio Evrope.
-Ustaše su od 6. aprila 1945. godine, na kraju Drugog svjetskog rata, odlučile da pokušaju da sakriju tragove zločina koji su počinili u samom logoru i njegovom najvećem stratištu u Donjoj Gradini, pa su u Donju Gradinu svakodnevno prebacivali grupe od po 50 logoraša koji su bili u okovima i koji su imali zadatak da traže grobnice ubijenih, otkopaju kosti i spaljuju ih - rekao je Motl novinarima u Kozarskoj Dubici.
Prema njegovim riječima, grupa logoraša koja je radila taj posao bila je ubijena isti dan, a zatim bi došla nova grupa logoraša čiji bi životi isto tako, na kraju dana, bili okončani.
Motl kaže da je akcija uklanjanja tragova trajala do 21. aprila, a da su logoraši iz Jasenovca svjedočili da su u tom periodu iz Donje Gradine vidjeli dvije vatre koje su danonoćno gorjele, te da se osjetio jak neugodan miris na osnovu koga su pretpostavili o čemu se radi.
On je naveo da su ustaše 21. aprila u poslijepodnevnim časovima oglasile sirenu koja je obično značila smotru u logoru nakon koje je obično dolazilo do likvidacija, odnosno odabira logoraša koji bi bili likvidirani.
-Ovaj put je u pitanju bilo nešto drugo, a logorašima je rečeno da krenu u istočni dio logora u kojem su do tada bile smještene žene i koji je bio fizički odvojen od zapadnog dijela u kojem su bili smješteni muškarci. Logoraši su u koloni krenuli u taj dio logora, a u susret im je išla kolona od 400-600 žena koje su odbacivale stvari koje su nosile sa sobom i pjevale jer su znale da ustaše spremaju likvidaciju logora i svjedoka. One su se držale prkosno i hrabro - priča Motl.
Muški logoraši su zatim bili zatvoreni u obućarsku radionicu, zgradu u istočnom dijelu logora, dok su žene odvedene u zapadni dio logora.
Po svjedočenju logoraša Antuna Dalponta, ustaše su zatvorile žene u barake koje su ranije služile za smještaj muškaraca, a barake zatim zapalili, iz mitraljeza pucali po barakama i na taj način ubili posljednju grupu žena.
Tu noć su samim logorom odjekivale eksplozije jer su ustaše minirale i rušile logorske objekte i odvodili su, od 1.070 lograša koji su u tom momentu bili u logoru, one koji su bili grupnici i njih su ubili, a ostatak su namjeravali da ubiju sutradan, 22. aprila.
-Međutim, u toku noći jedna grupa logoraša koji su bili komunisti, predvođeni Antom Bakutićem, prijeratnim komunistom iz Senja, koji je promakao ustašama kao grupnik, okupila se u jednu sobu i razmatrali su šta da učine, znajući da je bio kraj rata i da će biti ubijeni. Odlučili su da što skuplje prodaju svoju kožu - kaže Motl.
Prema njegovim riječima, bilo je različitih planova, ali je dogovoreno da na znak svi logoraši krenu iz zgrade u kojoj su bili zatvoreni i trče prema kapijama logora.
-I zaista, 22. aprila 1945. godine nešto prije 10 časova uz kišu i susnježicu i hladno vrijeme, dat je znak i logoraši su provalili vrata. Treba reći da nisu svi učestvovali u tom proboju. Njih oko 600 je krenulo u sam proboj, a bilo je onih koji su bili bolesni i koji nisu mogli učestvovati. Bilo je i onih koji su se nadali da će im ustaše poštedjeti život jer je kraj rata. Međutim, oni koji nisu učestvovali u proboju, narednih dana su svi ubijeni - ističe Motl.
Kada su logoraši krenuli u proboj provalili su vrata zgrade u kojoj su bili zatvoreni i bukvalno su pregazili stražara, a dva momenta se izdvajaju u njihovom spasonosnom bijegu.
-Prvi momenat je taj što je logoraš Mile Ristić, inače zarobljen kao partizan na Kozari, rodom iz Miljevića kod Gradiške, koji je uzeo pušku stražara kojeg su pregazili i uspio da onesposobi ustašku posadu koja je bila u bunkeru koji se nalazio pored kapije i na taj način je omogućio da logoraši uspiju da izađu iz logorskih zidila - kaže Motl.
Prema njegovim riječima, drugi važan momenat je to što se logoraš Edo Šajer popeo na telefonski stub i presjekao žice što im je dalo određeno vrijeme prije nego što su okolne ustaške posade krenule za njima u potjeru.
-Imali su sreću pošto su ustaše tokom noći izlazile i ulazile iz logora i što je ostala otvorena istočna kapija logora. Sam izlazak iz logora nije značio da su ti logoraši spašeni jer se trebalo najprije dokopati šume koja se nalazila u pravcu sela Košutarice na oko kilometar udaljenosti. Zatim je trebalo da se prođu bunkeri koji su bili vanjsko obezbjeđenje logora, a trebalo je i ostati živ od ustaške potjere koja je krenula i koja ih je tražila narednih dana, te dočekati partizanske jedinice koje su dolazile iz pravca Slavonije -navodi Motl.
U tome je uspjelo njih 90, a neki su se priključili jugoslovenskoj armiji koja je nastupala dalje prema zapadu, a neki su se vratili svojim kućama.
Na dan proboja 22. aprila 1945. godine u logoru Jasenovac bila su zatočena 1.073 preživjela logoraša od kojih je 600 krenulo u proboj, a preživjelo 90 logoraša.
Prema podacima Spomen-područja Donja Gradina, u zloglasnom logoru Jasenovac tokom Drugog svjetskog rata stradalo je 700.000 žrtava ustaškog zločina, među kojima je život izgubilo 500.000 Srba, 40.000 Roma, 33.000 Jevreja, 127.000 antifašista.
U Jasenovcu je stradalo 20.000 djece.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
