In memoriam Milan Vasić (1928 - 2003): Srpski orijentalista evropskog ugleda
Prošlo je 20 godina otkako nas je napustio akademik Milan Vasić, jedan od najuglednijih srpskih istoričara, prvi dekan Filozofskog fakulteta u Banjaluci i predsjednik Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske.
Milan Vasić rođen je na Nikoljdan 19. decembra 1928. u Peckoj kod Mrkonjić Grada. Osnovnu školu završio je u rodnom selu, nižu gimnaziju u Mrkonjić Gradu, a Učiteljsku školu u Banjaluci 1950. Iste godine preselio se u Sarajevo, u kojem je, sa kraćim prekidima, živio do 1992. Završio je studije istorije sa turskim jezikom na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Sarajevu 1954, a zatim je radio kao profesor pripravnik u Drugoj muškoj gimnaziji u Sarajevu (1955 - 1957). Na Filozofskom fakultetu u Sarajevu odbranio je 1963. doktorsku disertaciju “Martolosi u jugoslovenskim zemljama pod turskom vladavinom”. Bio je na postdoktorskom usavršavanju na Institutu za istoriju i kulturu Bliskog istoka i turkologiju Univerziteta u Minhenu (1963 - 1965), kod čuvenih osmanista Franca Babingera i Hansa Joakima Kislinga kao stipendista Zadužbine “Aleksander fon Humbolt”. Boravak u Njemačkoj bio je od naročitog značaja za Vasićevo naučno uzrastanje. Veći dio radnog vijeka proveo je na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Sarajevu (1957 - 1992) gdje je prošao sva zvanja, od asistenta do redovnog profesora (1975). Predavao je istoriju jugoslovenskih naroda u periodu turske vladavine, a jedno vrijeme i istoriju Osmanskog carstva.
Bio je sekretar i predsjednik Društva istoričara Bosne i Hercegovine, član redakcije i odgovorni urednik Godišnjaka tog Društva, kao i član redakcija Priloga za istoriju i Pregleda. Bio je član Predsjedništva Saveza istoričara Jugoslavije. Dopisni član Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine postao je 1987, a bio je sekretar njenog Odjeljenja društvenih nauka i član Predsjedništva ANUBiH. Bio je šef Odsjeka za istoriju, a zatim i dekan Filozofskog fakulteta u Sarajevu (1987 - 1989). Učestvovao je na međunarodnim naučnim skupovima u Gracu, Inzbruku, Minhenu, Brnu i Kembridžu, kao i na svjetskim kongresima istoričara u Moskvi, Štutgartu i Madridu. Bio je saradnik na izradi Enciklopedije Jugoslavije, kao i jedne njemačke enciklopedije o istoriji jugoistočne Evrope. Dobitnik je Plakete Univerziteta u Sarajevu, Povelje društveno-političkih organizacija Filozofskog fakulteta i Dvadesetsedmojulske nagrade za postignute rezultate u oblasti istorijskih nauka.
Početkom građanskog rata morao je da napusti Sarajevo pa je od 1992. do smrti živio u Banjaluci. Dok su ostali srpski istoričari iz Sarajeva utočište pronašli uglavnom u Srbiji i njenim naučnim ustanovama, Milan Vasić bio je jedini koji je odlučio da ostane u Republici Srpskoj. Vrativši se u Bosansku Krajinu i Banjaluku, u kojoj je proveo dio mladosti, dao je veliki doprinos radu i razvoju Univerziteta u Banjaluci. Bio je profesor Pedagoške akademije (1992 - 1994), jedan od utemeljivača Filozofskog fakulteta u Banjaluci i njegov prvi dekan (1994 - 1999). Predavao je srpsku i balkansku istoriju (15 - 18. vijek) na Filozofskom fakultetu i nacionalnu istoriju države i prava na Pravnom fakultetu Univerziteta u Banjaluci. Pod njegovim mentorstvom, tokom rada na fakultetima u Sarajevu i Banjaluci, pisani su i branjeni završni radovi. Predavao je i na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Srpskom Sarajevu. Bio je jedan od rijetkih srpskih istoričara koji je održavao međunarodne veze u novim i znatno otežanim okolnostima, pa je učestvovao na naučnom skupu u Hajdelbergu (1995) i održao predavanje u Sofiji (1997). Bio je saradnik na izradi Enciklopedije srpske istoriografije. Redovni član Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske, čijem osnivanju je veoma doprinio, postao je 1997, a za člana Crnogorske akademije nauka i umjetnosti izabran je 2003. Iste godine postao je predsjednik Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske. Umro je nekoliko mjeseci kasnije, 26. decembra 2003. u Banjaluci gdje je i sahranjen, prvobitno na Novom gradskom groblju, a zatim na groblju “Sveti Pantelija”.
Akademik Milan Vasić govorio je njemački, ruski i turski jezik, a zahvaljujući poznavanju osmanskoturskog jezika i pisma istraživao je građu za srpsku i južnoslovensku istoriju u arhivima i bibliotekama Beča, Graca, Minhena, Istanbula, Ankare i svetogorskih manastira (Hilandar, Sveti Pavle, Kutlumuš i Simonopetra). Objavio je jednu knjigu i oko 60 radova u časopisima i zbornicima na srpskom, njemačkom i drugim stranim jezicima. Bavio se političkom, društvenom, privrednom i kulturnom istorijom srpskog, južnoslovenskog i balkanskog prostora od 15. do 19. vijeka, a posebno turskim vojnim redovima, islamizacijom, društvenom strukturom Osmanskog carstva, etnodemografskim kretanjima, gradovima, vojnom granicom... Njegova knjiga “Martolosi u jugoslovenskim zemljama pod turskom vladavinom”, objavljena u Sarajevu 1967, bila je veoma pozitivno ocijenjena u stranim časopisima. Tokom 45 godina bavljenja naukom, od prvog objavljenog rada 1958. do posljednjeg objavljenog (za života) 2003, Milan Vasić dao je veliki doprinos razvoju srpske istoriografije. Među njegove najznačajnije radove ubrajaju se: Knežine i knezovi timarlije u Zvorničkom sandžaku u 16. vijeku (1959), Etničke promjene u Bosanskoj Krajini u 16. vijeku (1963), Uticaj ratova na naselja i privredu osmanskog graničnog područja u Srbiji i Bosni 1480 - 1536. (1971), Gradovi Crne Gore pod turskom vlašću (1975), Socijalna struktura jugoslovenskih zemalja pod osmanskom vlašću do kraja 17. vijeka (1977), Socijalno-ekonomske prilike u balkanskim zemljama pod turskom vlašću 1700 - 1878. (1986), Islamizacija u jugoslovenskim zemljama (1991) i Islamizacija na Balkanskom poluostrvu (1998). Na početku svoje akademske karijere, priredio je, sa svojim profesorom Branislavom Đurđevom, zbirku izvora Jugoslavenske zemlje pod turskom vlašću do kraja 18. stoljeća (1962).
Milan Vasić bio je skroman i pristupačan čovjek, koji je imao veoma uravnotežen i neposredan odnos prema ljudima, bez obzira na razlike u njihovom obrazovanju i društvenom položaju. Pokazivao je naročito poštovanje prema studentima, ali i strogost koja ih je podsticala na učenje. Govorio je da je prema drugima strog samo onoliko koliko je strog prema samome sebi. Bio je profesor starog kova, visokih moralnih načela. Njegova predavanja bila su pokazatelj velikog znanja i širokog obrazovanja, koje je sticao u višedecenijskom radu na univerzitetu. Bio je jedan iz plejade nekoliko izvanrednih istoričara koje je iznjedrila Bosanska Krajina i jedan od najznačajnijih srpskih orijentalista koji je svojim naučnim radom stekao evropski ugled. Uz to, bio je jedan od onih istoričara koji nije pisao mnogo, ali koji je temeljito izučavao teme kojima se bavio, tako da njegova djela spadaju među najbolja naučna ostvarenja srpske i balkanske osmanistike.
Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske objavila je 2005. godine Spomenicu Milana Vasića, kao i Izabrana djela Milana Vasića u četiri toma, koja je priredio akademik Rade Mihaljčić. Opština Mrkonjić Grad dodijelila mu je 2006, posthumno, Povelju zaslužnog građanina. Jedna ulica u Banjaluci od 2010, kao i Udruženje studenata istorije na Filozofskom fakultetu, osnovano 2011, nose ime po Milanu Vasiću. Legat Milana Vasića u Narodnoj i univerzitetskoj biblioteci Republike Srpske u Banjaluci, darovan 2022, obuhvata najvredniji dio njegove bogate lične arhive i biblioteke.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
