Nacionalni Spomenik u Novom Martincu kod Srpca simbol prijateljstva Srba i Poljaka
Srbac - Poljsko groblje u Novom Martincu kod Srpca sačuvano je od propadanja zahvaljujući marljivosti i predanosti lokalnih mještana i ono je samo jedan primjer dobrih odnosa i njegovanja prijateljstva između Srba i potomaka Poljaka, koji su naseljavali to područje od 1900. do 1945. godine.
I jedni i drugi, iako mnogo udaljeni, čuvaju uspomenu na nekadašnji zajednički život. Ovaj kulturno-istorijski lokalitet, koji je prije šest godina proglašen za nacionalni spomenik BiH, nisu zaboravili potomci poljskih državljana, koji najvećim dijelom danas žive u opštinama Novogrođec i Boleslavec, a od zaborava ga čuvaju i Srbi koji žive u Novom Martincu i svake godine rado dočekaju svoje prijatelje iz Poljske.
Mještanin Miroslav Ćetojević već osam godina je glavni koordinator saradnje između poljskog i srpskog naroda na ovom području, nakon što su uspostavljeni partnerski odnosi između Srpca i Novogrođeca. On kaže da interesovanje Poljaka za dolazak u zavičaj svojih predaka ne jenjava i da svake godine njih između 400 i 500 dolazi na svojevrsno hodočašće u Srbac.
- Groblje u Novom Martincu do prije nekoliko godina nalazilo se u lošem stanju. Sačuvano je bilo svega nekoliko nadgrobnih oznaka, cijelo groblje je bilo zaraslo u šumu, dok se humke gotovo i nisu vidjele od guste trave. Put do grobova je bio veoma nepristupačan - rekao je Ćetojević. Organizovane su akcije krčenja šiblja i rastinja, a nadgrobni spomenici su uređeni i jasno obilježeni. Trava je redovno pokošena, a put je u mnogo boljem stanju.
- Najnovija akcija bila je postavljanje putokaza na poljskom jeziku, kojima su obilježene lokacije na kojima se aktivno odvijao društveni život, među kojima je i mjesto nekadašnje zidane crkve posvećene Bogorodici, koja je izgrađena 1906. godine - rekao je Ćetojević. U ranijim akcijama omogućen je i prilaz do ostataka škole koja se nalazila pored poljskog groblja.
- U blizini je i ploča na kojoj su se nekada odvijale igranke, kao i bunar iz kojeg je crpljena voda. Tu se nalazila i zgrada nekadašnje Žandarmerije, ali nisu sačuvani ostaci te građevine - kazao je Ćetojević i istakao da je na tom groblju prije pet godina postavljen i osveštan drveni krst, koji predstavlja simbol zajedničkog života.
Srbački istoričar Danilo Košutić je kazao da je u vrijeme austrougarske vlasti na područje Srpca stiglo 3.000 Poljaka i oko 500 Ukrajinaca, koji su pored šumovitih predjela Novog Martinca naselili i područja Rakovca, Kunove, Resavca i Grabašnice, gdje takođe postoje još tri poljska groblja.
- Oni su sa sobom donijeli radne navike, običaje, kulturu i način obrade zemljišta. Da bi preživjeli, morali su u početku da prave drvene kuće, krče šume i šikare, da bi došli do plodnih oranica. Brzo su se uklapali u životne navike domaćeg stanovništva, od kojeg su takođe primali razne običaje - rekao je Košutić. Vratili su se 1946. u poljsku pokrajinu Nova Šlezija, a najviše u Novogrođec, gdje sada ima oko 22.000 stanovnika, od kojih 13.000 vodi porijeklo iz Srpca.
Sarma i gibanica
Nekadašnja poljska naselja u Srpcu ostala su pusta, ali njihovi potomci nisu zaboravili svoje pretke i nekadašnje običaje.
- To se primjećuje na poljskim svadbama i rođendanima po pripremanjima jela kao što su sarma i gibanica, a često se mogu čuti pozdravi poput “dobro jutro” i “do viđenja” - rekao je Danilo Košutić.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
