Milosav Tešić: Dok živi jezik naroda, živjeće i njegova poezija

Rekao je ovo za “Glas Srpske” Milosav Tešić, pjesnik, publicista i akademik Srpske akademije nauka, objašnjavajući zašto mu je bila čast poziv da održi besjedu na istom prostoru kojim se nekad hodali i gdje su živjeli Petar Kočić i Branko Ćopić. Jedno od najcjenjenijih pjesničkih imena srpske književnosti ujedno je i predsjednik Zadužbine “Branko Ćopić” koja čuva ostavštinu velikog književnika koji je, po Tešićevim riječima, dao umjetnički život narodnom jeziku.

- Branko Ćopić dao je jedan novi umetnički život prostom narodnom jeziku koji odiše svojom svežinom. Kada čitamo Branka Ćopića, bilo koju priču, čak ta priča i ne mora biti posebno zanimljiva, zahvaljujući tome jeziku, koji je osećao, nosio u sebi, ta priča dobija jednu krhkost, jednu aromu i često deluje kao nestvarna. To je skrivena čar tog krajiškog područja koje je dalo srpskoj kulturi dva velikana, i Kočića i Ćopića, ali nisu oni jedini. Postoje, hvala Bogu, i savremeni pisci koji su iz ovih krajeva i koji neguju tu tradiciju na način dostojan svojih slavnih prethodnika - rekao je Tešić.

GLAS: U pomenutoj besjedi na otvaranju sajma istakli ste jedan poziv ili, bolje rečeno, ozbiljno upozorenje da ne smijemo dozvoliti da nam književnost  i umjetnost generalno potone u blato neoliberalne ideologije i da izgubi teško stečenu i teško čuvanu autonomiju i autentičnost. Vjerujete li da je pošast političke korektnosti već tu?

TEŠIĆ: Nažalost, tu je. I to se oseća ne samo u srpskoj književnosti nego u svim književnostima. Mislim da svaki narod koji drži do umetnosti uopšte, a da ne bude dileme, književnost je jedno umetničko dobro za svaki narod kojem je stalo do toga da se sačuva jezik, da se sačuva tradicija, da se sačuva ono što je kulturni doprinos jednog naroda, jedne civilizacije, ne sme dozvoliti da književnost potone u neku opštost i nešto što bi se nazvalo obezličenošću. Tako da to rodno tle, taj iskonski ton koji postoji u svakom jeziku, u svakoj kulturi, mora da se očuva ako se drži do te kulture. Sa druge strane, predano se pokušava, sa tog globalističnog stanovišta, da umetnost mora da bude uopštena, prosto rečeno, da se pravi po nekom trgovačkom modelu, kao da je to najobičnija roba kojoj se obezbeđuje prohodnost tržišta marketingom i reklamiranjem. Sve se više umetnost gura na estradu, tako da nije čudo da se danas uz turističke manifestacije dodaje i nešto od književnog programa, uglavnom kao neka sporedna, marginalna tačka, da to što pre prođe i da se posle pređe na ono što su turističke ponude. Nemojte me pogrešno shvatiti, nemam lično ništa protiv turizma,  ali ne bih mešao turističke ponude i književnost, ne bih mešao estradu sa književnošću, prosto rečeno, književnost nije zabava niti artikl za prodaju.

GLAS: Ćopićevim riječima rečeno, stvara se književnost koja nit smrdi, nit miriše.

TEŠIĆ: Baš tako. Najviše mi smetaju promene nagore. Pomenimo samo prihvatanje neoliberalne ideologije koju svetski plutokratski krugovi perfidno šire i nasilnički nameću, korišćenje vrednosne inverzije u tumačenjima događaja iz nacionalne istorije, što dovodi do izvođenja tragikomičnih zaključaka, izvrgavanje ruglu nacionalnih mitova,  svođenje pojedinca na sve spremnijeg korisnika svega i svačega i odbacivanje ćirilice kao osnovnog nacionalnog pisma.... Ne isključujmo se iz sveta, ali sačuvajmo samopoštovanje i svoj primarni identitet, mi smo narod sa svojom tradicijom, istorijom i kulturom.

GLAS: Ovdje ste, osim kao književnik i publicista, i kao predsjednik Zadužbine “Branko Ćopić”, jednog vrlo specifičnog legata koji skromnim sredstvima, ali nikako i djelima vjerno čuva uspomenu na pokojnog pisca?

TEŠIĆ: Predsednik sam Upravnog odbora Zadužbine “Branko Ćopić” koja je osnovana krajem prošlog veka, 1989. godine, od strane Brankove supruge Bogdanke Ilić-Ćopić. U njoj su članovi odeljenja jezika i književnosti, i ona već postoji preko 30 godina. Već 33 puta su dodeljene nagrade “Branko Ćopić” iz sredstava koja je Ćopić namenio za tu zadužbinu, kao uspomenu na njega i na njegovu karijeru. Isključivo se finansira iz sredstava koja je ostavio Branko Ćopić i sva ta sredstva, konkretno rečeno novac, u stvari su njegova zaostavština, koja potiče od njegovih knjiga i koja se koristi u korist srpske književnosti.

GLAS: Od Brankove tragične smrti protekle su četiri decenije. Iz Vašeg ugla i perspektive, koliko kao narod i kultura čuvamo Ćopića od istorijskog i kulturnog zaborava?

TEŠIĆ: Ćopić, za razliku od nekih drugih pisaca koji su nezasluženo skrajnuti na marginu, a to je bivalo u našoj književnosti, a verovatno i svakoj drugoj, nije zaboravljen. Branko Ćopić ne da nije zaboravljen, on ne spada u tu kategoriju pisaca, njegova dela se štampaju, objavljuju, čitaju i ona su u školskoj literaturi. Zaužbina je vlasnik autorskih prava, tako da znam da interesovanje postoji. Tačnije, postoji veliko interesovanje, i to ne samo na teritoriji bivše Jugoslavije nego i šire, već i kod francuskih izdavača, engleskih, ruskih i nemačkih. Branko je čak u najboljoj poziciji od naših pisaca, kod izdavača jer, što je jako važno, on je i dalje čitan.

GLAS: Od Vaše poetske zbirke “Kupinovo” proteklo je više od 40 godina, od tada ste izdali brojne zbirke pjesama, uz povremene prozne izlete u vodama esejistike, ali kao pisac postojano ostajete u vodama poezije iako statistički živimo u vremenu kada se poezija sistematski sklanja na literarnu marginu?

TEŠIĆ: Dok nekako postoji jedan jezik, kao živ jezik, koji govori jedan narod, postojaće i poezija koja se piše na tom jeziku. Ako bi se poezija potpuno zanemarila, da je nema, onda imamo veliki problem za taj narod, tačnije rečeno, nema toga naroda. Pri tome mislim na pravu poeziju, koja nije populistička, koja nije estradna, koja ne predstavlja neko podilaženje trenutnim ukusima ili tržišnim logikama. Time je sve rečeno. Dok  živi jedan narod koji govori svojim jezikom, do tada će postojati i njegova poezija. Da li je poezija u nekom smislu literarnog interesovanja u prvom planu, i nije važno, ako je njena vrijednost bezvremenska.

GLAS: Vašom poezijom dominira narodni jezik, jezik kojim govorimo svi, ali u nekim krugovima se tom jeziku osporava manjak modernosti i višak nacionalne arhaičnosti, uz sve češće prijedloge za modernizaciju lektire bez jasnog kriterijuma?

TEŠIĆ: Ponekad mi je teško poverovati šta su svi izbacili iz lektire, prosto mi se kosi sa zdravim razumom. Postoje stvari koje se ne mogu nipošto kod ozbiljnih naroda izbaciti iz udžbenika za osnovne i srednje škole. Time se hronično narušava kontinuitet savremene književnosti, jer srpska književnost ima duboke korene, da ne govorimo samo o narodnoj književnosti, postoji i srpska srednjovekovna književnost, a savremena književnost mora imati to kao neku bazu, kao neki izdanak koji treba da bude inspiracija za savremenog pesnika. Naravno, on mora dati svoj glas, da se vidi njegova individualnost, ali se mora videti od čega počinje u njegovom pisanju, inače je to poezija kratkog daha i dometa.

GLAS: Dugogodišnji ste urednik Rečnika SANU. Dokle se stiglo s ovim kapitalnim projektom, u svakom smislu tog pojma?

TEŠIĆ: Zahvaćeno je slovo P, koje je možda i najobilnije, zastupljeno je u šest knjiga. Kada bi bilo pravog zalaganja, kada bi bilo prave političke volje, bilo bi to vrlo brzo završeno, nažalost, ona nije baš prisutna. To važi za sve naše političke sisteme. Prva knjiga izašla je 1959. godine, pa do danas. Uvek je tu nešto, uvek se produži, uvek nedostaje kadrova. To je kolektivni rad, a postoji problem sa individualnosti jezika, naime, to se zove rečnik srpskog narodnog jezika, tačnije zove se i dalje srpsko-hrvatski rečnik, i to je stalni problem, ali i kada bi se zaposlilo više ljudi, u neko dogledno vreme bilo bi to završeno, bez obzira na stalne smetnje. Da bi se ubrzala njegova izrada, moralo bi se ponešto i u organizacionom i u tehničkom smislu preurediti i modernizovati. Za to kod nas na širem društvenom, pa ni na institucionalnom planu nema prave volje, a retko je kada i bilo, prave spremnosti, ali je uvek bilo, što se odnosi na mnoge njegove autore, velikog leksikografskog zanosa i posvećeničkog rada.

GLAS: Za kraj, u književnosti ste skoro pola vijeka, ne izdajete mnogo, kako godine odmiču čitaoci bi rekli i previše rijetko, ali pišete li i dalje i kada bi poštovaoci Vašeg djela  mogli očekivati novu knjigu?

TEŠIĆ: Pišem s merom, koliko mogu i stižem, do onoga minuta kada sebi kažem: “Ja sam učinio sve što sam mogao”. Pišem, da li je to dobro ili nije, nije pitanje za mene, nego za čitaoce. Mislim da ne bih rekao da pišem sporo, mislim da imam neki ritam objavljivanja koji je konstantan u mojoj karijeri. Trenutno radim na preradi jednog svog starijeg speva i, ako Bog da zdravlja i sreće, da ga završim, bio bih srećan čovek.

Jalovište

GLAS: Dugogodišnji ste član Akademijskog odbora za proučavanje flore i vegetacije Srbije, motivi prirode su konstanta u Vašem poetskom izrazu, kako Vam djeluje ova pomama da se odreknemo vode i zemlje u korist bogatstva i tehnološkog napretka?

TEŠIĆ: Deluje mi užasno ideja  da uništimo ono što su nam priroda i Bog dali. Srbija je, moram reći, nažalost, bogata rudama, ali ako budemo sveli prosperitet na rudarstvo, ostaće nam veliko ništa za buduće generacije. Ništa osim jalovišta. Naravno, tu je svakako potrebno da naučnici i ljudi koji se direktno bave tom vrstom nauke, koji su nadležni, kažu šta je moguće i šta je ispravno. I da li to može i kako. Da li može i pod svojim uslovima. Bude li se radilo bez toga, nisam optimista da će neko sa strane voditi računa o našoj prirodi, a korist od rudarske rente nije ni blizu vrijednosti čistog tla, vode i vazduha.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.