Sentandreja - Biser srpske duhovnosti i kulture
Nedaleko od Budimpešte nalazi se Sentandreja, najpoznatiji srpski grad u Mađarskoj, nekadašnje sjedište srpskog patrijarha, a sada Eparhije budimske. U ovoj baroknoj varoši, u koju se za vrijeme Velike seobe Srba, 1690. godine, pod vođstvom Arsenija Trećeg Čarnojevića doselilo oko 5.000 Srba, sada živi svega pedesetak srpskih duša.
Ovaj gradić sa oko 20.000 stanovnika, koji obiluje prodavnicama sa suvenirima i antikvitetima, restoranima sa vinima iz mađarskih vinograda i specijalitetima mađarske kuhinje, poslastičarnicama sa slatkišima od marcipana, posjetili su predstavnici deset medija iz BiH, ministarstava obrazovanja i kulture RS i FBiH, banjalučkog Univerziteta i Roma iz BiH, u okviru studijskog putovanja u organizaciji MDG programa Kultura za razvoj (UNDP) pod nazivom "Mediji i multikulturalnost".
Srbi su se iz Sentandreje gotovo potpuno iselili poslije Prvog svjetskog rata, ali značaj mjesta, kako ističu malobrojni Srbi koji još tamo žive, nije u brojnosti već u kulturnom i duhovnom smislu.
Doseljavanjem Srba u petnaestom vijeku počinje novija istorija ove varoši koja svoj uspon bilježi u 18. vijeku. Sa Srbima je došao i manji broj pripadnika drugih pravoslavnih i nepravoslavnih naroda i etničkih grupa, Jermena, Bugara, Grka, Vlaha i Dalmatinaca koji su bježali pred najezdom Otomanske imperije. Oslonjeni na privilegije dobijene od cara Leopolda Prvog, kasnije i na vječiti ugovor sa caricom Marijom Terezijom i prava potvrđivana od drugih austrijskih vladara, Srbi su već krajem sedamnaestog vijeka u Sentandreji bili većinsko stanovništvo, a u osamnaestom vijeku uhvatili su ekonomski, kulturni, obrazovni korak sa velikom Evropom. Srpski doseljenici svojom preduzimljivošću, energijom i vještinom učinili su to mjesto jednim od najnaprednijih u svojoj sredini.
Za nekoliko decenija podignute su i oslikane čuvene sentandrejske crkve: Saborna ili Beogradska, Blagoveštanska, Preobraženska, Požarevačka, Ćiprovačka, Opovačka i Zbeška, koje su sa svojim riznicama neprocjenjivog bogatstva, bile i ostale ponos srpskog naroda.
Srbi su u Sentandreji podigli prelijepe crkve u kojima su izrazili svoj duhovni i likovni identitet. Podizali su i prelijepe krstove, rasute po gradu, kao posebna duhovna staništa i znamenja, mjesta narodnog okupljanja.
Fond sentandrejske zbirke, koji obuhvata umjetnička ostvarenja od 14. do 19. vijeka, a koji je izložen u Muzeju budimske eparhije, pruža jedinstven uvid u tokove preobražaja i procvata srpske umjetnosti u tom periodu.
Kustos srpskog crkvenog muzeja Eparhije budimske Kosta Vuković rekao je da crkveno-umjetnička zbirka u Sentandreji obuhvata najvredniji dio umjetničkog blaga eparhije, dok se preostale dragocjene starine čuvaju u četrdesetak srpskih crkava na tlu Mađarske.
- Ovdje se, između ostalog, čuva i najstarija rukopisna knjiga nastala u Budimskoj eparhiji. Osnovni i najvažniji dio sa 109 listova ovog cvjetnog trioda ispisan je na pergamentu u prvoj polovini 14. vijeka, a sačuvan je i nekadašnji zaštitni list zadnje korice sa tekstom s kraja 13. vijeka - rekao je Vuković.
On je naglasio da je među najstarijim eksponatima u muzeju Eparhije budimske putir iz 15. vijeka, od pozlaćenog srebra, a izuzetnu vrijednost ima i krst sa raspećem i pozlatom, djelo nepoznatog duboresca i slikara s kraja 16. vijeka.
U sentandrejskoj crkveno-umjetničkoj zbirci, najviše je dragocjenosti iz 18. vijeka, među kojima se ljepotom izdvaja ikona patrijarha Arsenija Trećeg Čarnojevića iz 18. vijeka.
Iako je Sentandreja danas poznatija kao turističko i trgovačko mjesto, stjecište boema i umjetnika, miris tamjana iz srpskih hramova i zvuk crkvenih zvona podsjeća da je to i sada duhovno srpsko središte.
Evropska unija
Šef Odjeljenja za EU komunikacije u Ministarstvu spoljnih poslova Mađarske Đorđo Urkuti istakao je da će se Mađarska za vrijeme svog predsjedavanja Evropskoj uniji u prvoj polovini 2011. godine zalagati da se proces proširenja ubrza.
- Nisu sve članice za ubrzavanje procesa proširenja EU. Naše glavno nastojanje je da zapadnobalkanske zemlje uđu u EU - dodao je Urkuti. On je istakao da će prioriteti Mađarske tokom predsjedavanja EU, između ostalog, biti priključivanje društvenih faktora, izlazak iz krize, jačanje malog i srednjeg preduzetništva, otvaranje radnih mjesta, zaštita okoline, kao i popravljanje statusa Roma.
- Prioritet će biti i proširenje šengenske zone na Rumuniju i Bugarsku, a nastojaćemo i da se u ovom periodu zaključi ugovor sa Hrvatskom - istakao je Urkuti.
Manjine
U Mađarskoj postoji 13 zakonom priznatih nacionalnih manjina, ali ni poslije 20 godina od prvih demokratskih izbora nijedna nacionalna manjina nema svog zastupnika u parlamentu.
Očekuje se da nova Vlada Mađarske predloži izmjene Ustava kojima će se ovaj problem riješiti u korist nacionalnih manjina, tako što će se osigurati da one svoje predstavnike u parlament mogu birati sa manjim brojem glasova nego što je to propisano za druge zastupnike.
Kada je u pitanju informisanje manjina situacija je nešto bolja. Srbi, Slovaci, Hrvati, Nijemci i Romi, kao najbrojnije manjine, imaju svoje redakcije u okviru Mađarske državne televizije, a njihove emisije su svakodnevno na programu.
Srpske narodne novine izdaju se pri kulturnom centru još od devedesetih.
Romski radio "Radio C" u Mađarskoj 24 časa dnevno emituje emisije koje su posvećene problemima romske populacije, ali se samo deset odsto programa emituje na maternjem jeziku.
Mediji
Oko 80 odsto medija u Mađarskoj kontroliše aktuelna desničarska politička vlast. Štampani mediji su time najviše pogođeni, kao i krizom, a nezavisni uspijevaju ostati samo onlajn mediji i oni u koje je uložen kapital iz inostranstva. Mađarska mora do 2011. transformisati medije kako bi ih usaglasila sa regulativama EU, ali je javnost skeptična da će se to realizovati zbog pritisaka novoizabrane partije, koja ima dvije trećine vlasti.
Konstitucionu većinu u parlamentu ima stranka FIDEZS, čiji je lider Viktor Orban. Teorijski to znači da oni mogu da donose bilo kakve zakone i mijenjaju Ustav. Vlast FIDEZS još više je ojačala poslije lokalnih izbora, a pod njenom kontrolom našlo se 22 od 23 velika grada i svi regionalni parlamenti. Mediji u Mađarskoj veoma su pogođeni krizom. Gledanost državne mađarske televizije je oko 15 odsto, a štampani mediji svakodnevno se gase. Porast bilježe jedino portali, od kojih portal "Orugo.hu", bilježi i do 600.000 posjetilaca dnevno.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
